HimalKhabar.com :: A Complete Nepali Political News Portal
महिलाले छोएका दाफा खलः 
महिलाले छोएका दाफा खलः 
हिमालखबर विशेष सेवा भट्टराई
महिलालाई बाजा र देउता छुनसम्म नदिने परम्परागत नेवारी दाफा खलःमध्ये कतिपय अहिले महिलाकै पहलले जोगिएका छन्।
‘के हाम्रा वृत्तचित्रहरू फेस्टिभलमा मात्र प्रदर्शन गर्ने हो?’
‘के हाम्रा वृत्तचित्रहरू फेस्टिभलमा मात्र प्रदर्शन गर्ने हो?’
‘वृत्तचित्रले सामाजिक, राजनीतिक, आर्थिक मुद्दालाई प्रत्यक्ष रूपमा देखाउनुपर्छ भन्ने बुझाइकै कारण वृत्तचित्रमा सिनेमाभन्दा पनि पत्रकारिताको संस्कृति हावी छ। भविष्यमा कलात्मक तरीकाले वृत्तचित्र बन्दै गए भने यी धारणा परिवर्तन हुन सक्छन्।’
पाटनका मिथकहरूको स्वैरकाल्पनिक मिठास
पाटनका मिथकहरूको स्वैरकाल्पनिक मिठास
‘राधा’ उपन्यासमा पाटनका थुप्रै स्थानीय कथा र अवधारणा छन् जुन रैथाने नेवाः समुदायभन्दा बाहिर पाइँदैनन्।
‘आफूलाई जे सत्य लाग्छ, त्यो लेख’
‘आफूलाई जे सत्य लाग्छ, त्यो लेख’ ‘घर चलाउने महिलाहरूको सत्य त घरभित्रै हुन्छ। यो सत्य नलेख्नु भनेको उनीहरूको अनुभवलाई मान्यता नदिनु हो।’
हनुमानढोकामा खुम्चिएका मंगलिनी 
हनुमानढोकामा खुम्चिएका मंगलिनी  मंगलिनी परम्परासँगै त्यसले बोकेको प्राचीन लोकसंगीत र इतिहास पनि मेटिंदो छ।
‘नेपालमा पन्चैबाजाको अनुसन्धान गर्दा मंगलिनी परम्पराले लोभ्यायो’
‘नेपालमा पन्चैबाजाको अनुसन्धान गर्दा मंगलिनी परम्पराले लोभ्यायो’ ‘नेपाल पुगेपछि काठमाडौंमा लक्ष्मीनाथ श्रेष्ठ र उहाँकी पत्नी बेलाइतीदेवीसँग बसें। लक्ष्मीले धेरेथोर भाषा सिकाइदिनुभयो। बेलाइतीदेवीले पहाडमा कसरी बाँच्ने भनेर सिकाउनुभयो- प्याराफिन स्टोभ कसरी प्रयोग गर्ने, खोलामा कसरी लुगा धुने आदि।’
उमेरमा परिवारले एक्ल्याउँछ, बुढ्यौलीमा राज्यले
उमेरमा परिवारले एक्ल्याउँछ, बुढ्यौलीमा राज्यले लैंगिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक समुदायका व्यक्तिहरू युवा अवस्थामा परिवारले र बुढ्यौलीमा राज्यले एक्ल्याउने गरेको गुनासो गर्छन्।
सीमान्तीकरण झल्काउने उराँवका मिथक
सीमान्तीकरण झल्काउने उराँवका मिथक राज्यसँगै भूमि, सम्पत्ति र अधिकार खोसिएको पीडा बताउने मिथककै जस्तो जीवन उराँवहरू बाँचिरहेछन्।
शेर्पा सङ्गीतमा हिमालको माया
शेर्पा सङ्गीतमा हिमालको माया वर्तमानमा जलवायु परिवर्तनले हिमालको हिउँ घटेर वातावरण, वनस्पति, वन्यजन्तु र मानव जीवन जोखिमतिर धकेलिइरहँदा शेर्पाहरूको परम्परागत मौखिक साहित्यमा यो चेत उहिल्यैदेखि रहेको बुझिन्छ।
सार्वजनिक जीवनमा महिला उपस्थितिको अभिलेख
सार्वजनिक जीवनमा महिला उपस्थितिको अभिलेख थुप्रै तस्वीर सङ्कलित ‘सार्वजनिक जीवनमा महिला’ पुस्तक महिलावादी स्मृतिको अभियानमा एउटा महत्त्वपूर्ण दस्तावेज बन्न पुगेको छ।
बोन्बो इतिहास जोड्ने तामाङ सङ्गीत
बोन्बो इतिहास जोड्ने तामाङ सङ्गीत सेलो गीतमा प्रायः नछुट्ने डम्फु बाजा तामाङ समुदायको प्राचीन गीति परम्परामा भने भेटिंदैन।
चलो रे हंसा वहि देश...
चलो रे हंसा वहि देश... थारू भाषाका गीतले समुदायकै पहलमा बजार त पाइरहेका छन्, तर विशिष्ट अवसरमा गाइने जीवनदर्शन बोकेका गम्भीर गीत मौखिक परम्परामै सीमित छन्।
दुर्लभ गीत जोगाउने दुर्गम गाउँ
दुर्लभ गीत जोगाउने दुर्गम गाउँ सडक र जीवनका अन्य धेरै सुविधाबाट पर रहेको, एक्लिएको यस्तो गाउँ जसले लगभग हराइसकेका गीत जोगाइरहेछ।
टिस्टा बुझाउने ‘गाउँले भाइ’ को नयाँ गीत
टिस्टा बुझाउने ‘गाउँले भाइ’ को नयाँ गीत टिस्टा कस्तो थियो र कस्तो हुँदै छ भन्ने कुराको एउटा महत्त्वपूर्ण स्रोत ‘गाउँले भाइ’को सङ्गीत र यसभित्रको दुःख हो।
साकेला सौन्दर्य
साकेला सौन्दर्य खेती गर्ने आदिवासी तरीकासँगै विभिन्न सीप देखाइने किरात राई समुदायको साकेला नाचमा कृषि सभ्यताको इतिहास हो।
कथा कुसुन्डा
कथा कुसुन्डा
हिमाल खबरपत्रिका सेवा भट्टराई
आदिवासी इतिहास र ज्ञान सामाजिक बहिष्करणका कारण कसरी लोप हुन्छन् भन्ने उदाहरण कुसुन्डा जातिको कथाले दिएको छ।
कौरा जागरण
कौरा जागरण
कौरा नाचका जनजीवनसँग सम्बन्धित अमूर्त पक्षहरू हराउँदै जाँदा कतिपय समूहले यसको कलात्मक पक्ष जोगाउने प्रयास गरिरहेका छन्।
मुन्धुमी महिला स्वतन्त्रता
मुन्धुमी महिला स्वतन्त्रता
पुरुषसत्ताले आज पनि महिलाको शरीर र यौनिकतालाई अधीनमा राख्दै वस्तूकरण गरिरहेको देख्दै/भोग्दै आउँदा आदिवासी समुदायको परम्परागत दर्शन मुन्धुममा रहेको लैङ्गिक उदारताले विस्मित तुल्याउँछ।
'दर्दनाक विगतबाट नसिक्ने हो भने देश र समाज अगाडि बढ्न सक्दैन'
'दर्दनाक विगतबाट नसिक्ने हो भने देश र समाज अगाडि बढ्न सक्दैन' 'सेभेन मुन्स अव माली अल्मेइदा' पुस्तकबाट सन् २०२२ को बूकर पुरस्कार जितेका श्रीलंकाली लेखक शेहान करुनातिलकासँग संवाद:
‘नारीवादी दर्शनमा आधारित राजनीतिक नेतृत्व चाहिन्छ’
‘नारीवादी दर्शनमा आधारित राजनीतिक नेतृत्व चाहिन्छ’ ‘घरमा महिलाको काम अरूले बाँड्दैनन् जसले गर्दा उनीहरूले राजनीतिलाई समय दिन सक्दैनन्। त्यसमाथि रूढिवादी मानसिकता पनि छ। यस्तो मानसिकता सबै राजनीतिक दलमा व्याप्त छ।’
कलामा पीडाको गहिराइ
कलामा पीडाको गहिराइ फाबिएन फ्रांकटले बनाएका चित्रहरू परम्परागत रूपमा 'सुन्दर' भन्न सुहाउँदैनन्। सुन्दरता फ्रांकटको लक्ष्य पनि होइन। उनी भन्छिन्, "सुन्दरताले मन छुन्छ, म आत्मालाई छुन चाहन्छु।"
किन हराए ‘जनवादी’ गीत र स्रष्टा?
किन हराए ‘जनवादी’ गीत र स्रष्टा? सरकारसँगको संघर्षका वेला राजनीतिक दलहरूले प्राथमिकता दिँदै खूबै खपत गरेका क्रान्तिकारी एवं प्रगतिशील गीत र तिनका स्रष्टाको वास्ता अहिले कसैलाई छैन।
पुरुषको कब्जामा नेपाली सङ्गीत
पुरुषको कब्जामा नेपाली सङ्गीत पुरुष बाहुल्य सङ्गीत क्षेत्रमा महिलाले गाएका र महिलाको चित्रण गरिएका गीतहरूमा पुरुष दृष्टिकोण हावी भएर अवास्तविक भावना र छवि अभिव्यक्त भइरहेको छ।
रैथाने तीजकथा
रैथाने तीजकथा तीजलाई पतिप्राप्तिकै ध्येयले व्रत बस्नुपर्ने पर्वका रूपमा रूढ गराउन दृढ पितृसत्तात्मक मूलधारले यसको प्रतिवाद गर्ने रैथाने लोककथाहरू क्रमशः प्रतिस्थापन गर्दै छ।
मस्टा: नेपालका मौलिक देउता
मस्टा: नेपालका मौलिक देउता मस्टोलाई हिन्दू धर्मको बृहत्तर भाष्यमा समेटिंदै जाँदा यसको रैथाने मर्म विलीन भएको मात्र होइन, स्थानीय कथा, मौलिकता र ऐतिहासिकता पनि मेटिंदै छ।
को हुन् देउसीभैलोमा भट्याइने बलिराजा?
को हुन् देउसीभैलोमा भट्याइने बलिराजा? धेरै किंवदन्ती दानवराज बलिसँग सम्बन्धित पाइए पनि देउसी भैली गीतको उत्पत्तिमा भने थुप्रै ऐतिहासिक तथ्यले जुम्ली राजा बलिराज कल्याल नजिक देखिन्छन्।
जलवायु परिवर्तनविरुद्ध युवा महिलाको नेतृत्व
जलवायु परिवर्तनविरुद्ध युवा महिलाको नेतृत्व जलवायु परिवर्तनको जोखिमबारे जानकार नयाँ पुस्ताका केही महिला नेपालमा जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी चेतना जगाउन सक्रिय छन् ।
‘महान् मानिसको बाटो पछ्याउनु भन्छन्, तर साहित्यमा त्यो काम लाग्दैन’
‘महान् मानिसको बाटो पछ्याउनु भन्छन्, तर साहित्यमा त्यो काम लाग्दैन’ इबराले चार दशकअघि लेखेको कथा थियो- खीर। “मान्छेको जीवन, जति मिलाउँदा पनि के नमिलेको के नमिलेको जस्तो मीठो खीर पकाएर खाउँभन्दा पनि नसकिने जस्तो” उहाँले जीवनका जटिलभन्दा जटिल रहस्यलाई कति साधारण र सटिक तरिकाले भनिदिनुभयो।
जलवायु परिवर्तन बुझ्न अंग्रेजी जान्नै पर्ने हो ?
जलवायु परिवर्तन बुझ्न अंग्रेजी जान्नै पर्ने हो ? जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी जानकारी शहर केन्द्रित र अंग्रेजी भाषाका जानकारप्रति लक्षित छ। अंग्रेजी भाषाका सामग्रीले यो विषय बुझ्न धेरै मद्दत गर्छन्, तर ती सामग्री नेपालका धेरैजसो मानिसका पहुँचमा छैन। नेपाली भाषाका सामग्रीमा स्थानीय चासोका विषय वातावरण, कृषि, वन, प्राकृतिक प्रकोप आदिबारे धेरै जानकारी पाइन्छ। तर, त्यसमा जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी जानकारी भने कम पाइन्छ। 
‘भाग्यवाद र विकास’ मा कहाँ र किन गलत छन् डोरबहादुर ? 
‘भाग्यवाद र विकास’ मा कहाँ र किन गलत छन् डोरबहादुर ?  ​​​​​​​हो, ब्राह्मण अवधारणाहरूमा आधारित जातप्रथा नेपालको ठूलो सामाजिक समस्या हो तर ‘ब्राह्मणवाद’ सिर्जित ‘भाग्यवाद’ कै कारण देशको विकास हुन नसकेको हो भन्ने विष्टको विश्लेषण सही होइन।