‘विनाश विना विकास सम्भव छैन’ भन्ने कथनले प्रकृति र जनमानस दुवैको भविष्य खल्बलाउँदैछ।
नेपाल विविधताको देश हो भने परिकार पनि विविध हुनुपर्ने हो । रहेछ !
मनोभावनात्मक एकीकरणको खोजी: मधेशी समुदायको हिमालसँगको सम्बन्ध र समावेशिताको यात्रा ।
आजको चलायमान आधुनिक युगमा ती पिग्मी, दक्षिण अमेरिकी गाउँले र डाँडापाखरका नागरिक सबैले ‘थर्ड डाइमेन्शन्’ र ‘भिजुअल पर्सपेक्टीभ्’ कसैले नसिकाइकन बुझ्ने भइसके । एउटा होइन, दुइटा कुखुरा !
जब हवाईजहाज पाइलटको नियन्त्रण बाहिर जान्छ र उलटपलट गर्दै जमीनतिर झर्दछ, उड्डयनको भाषामा यस्तो अवस्थालाई ‘टेलस्पिन्’ भनिन्छ । टेलस्पिनमा जहाज र यात्रु बचाउन प्रायः असम्भव हुन्छ । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्प अहिले यस्तै ‘टेलस्पिन्’ मा छन्।
‘भिजिट नेपाल २०२०’ को लागि न सरकार तयार देखिन्छ न अर्थतन्त्र। त्यसैले आउँदो वर्षलाई भ्रमण वर्ष होइन, तयारी वर्षमा रुपान्तरण गरेकै वेश !
बाक्लो मानव बसोबासका कारण वन्यजन्तुको ‘ह्याबिट्याट’ बिथोलिएको छ, नत्र भूटानका पहाडमा जस्तै नेपालका डाँडाहरूमा पनि पाटेबाघ भेटिने थिए।
‘राष्ट्र राम्रो बनोस्; नियम–कानून पालना र समाज जागरुक होस्’ भनिरहने हामी नागरिक आफैं चाहिं कस्ता रहेछौं नि !
माओवादी बाल लडाकूले झण्डै एक दशकअघि राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषदमा दिएको बयान संसारले सुन्यो । तर, नेपाल आजै पनि नसुने जस्तो गरिरहेको छ।
फोटोग्राफी आउनुअघिकै इतिहास नियाल्ने गतिलो माध्यम पनि हो, क्यामेराले खिचेका श्याम–श्वेत तस्वीर ।
भारतको स्वतन्त्रता सङ्ग्रामपछि नेपालको अस्तित्व खतरामा थियो भने त्यो कसरी टर्यो ?
कसैगरी नरोकिएको राजधानी बसाइँ सर्ने लहरलाई स्वीकारेर उपत्यकालाई सक्दो व्यवस्थित र सुन्दर बनाउने बाहेक उपाय छैन ।
हवाईजहाज जस्तो देखिंदैमा त्यो हवाईजहाज हुँदैन, आविष्कार त परको कुरा !
ट्विटरले विचार निर्माणकर्ता र सम्पादक समेतलाई नियन्त्रणमा लिन थालेको देखिन्छ, जुन समाजको लागि नयाँ जोखिम बन्न सक्छ ।
किफायती र विश्वसनीय क्यान्सर उपचार मुलुकभित्रै उपलब्ध हुँदो हो त नागरिक भारतमा भौंतारिनु पर्दैनथ्यो ।
विदेशिएका कामदारको हेलाको अर्थ हो — हामी अझै देशको भविष्यप्रति सजग र क्रियाशील हुन सकिरहेका छैनौं ।
सशस्त्र प्रहरी तथा चार पूर्व महानिरीक्षक माथि लोकमानसिंह कार्कीको अख्तियारी दुरुपयोग सम्झाइदिएको छ, विशेष अदालतको निर्णयले ।
मुलुकभरि महामारी झैं फैलिन थालेको यो आधुनिक रीतिको ठाडो विरोध गरौं । सके माइतीघर मण्डलमा ! !
अरूले ‘योगा’ गरून्, हामी ‘योग’ !
चक्रपथलाई उपत्यकाका दुई कुना जोड्ने हाइवे ठान्ने हो भने यहाँ मर्ने क्रम कायम रहनेछ । यो त शहरी सडक हो !
लोकतन्त्र रक्षार्थ मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध पनि मार्ग निर्देशन गर्न नागरिक सक्षम भइसके ।
वैदिककाल पूर्वको इन्डो–युरोपियन शब्द उत्तरी युरोप, दक्षिण अफ्रिका हुँदै आधा शताब्दी मात्र अघि नेपाल छिर्यो अनि नयाँ अर्थ सहित ‘ट्रेक’ संसार फैलियो !
मुलुक अस्थिर बन्दै गएको खतरासामु ‘लेफ्ट’ र ‘डेमोक्र्याट’ संवादमा आउन ढिला भयो ।
थोरै तलबमा जोखिमको रोजगारी गर्छन् नेपाली युवा, बाध्यताका कारण ।
सानै छँदा बम्बैमा हेरेको/सुनेको ‘बैजू बावरा’ को यो गीतको धुन र शब्द आजसम्म गुञ्जिरहेछ...
सरकारको कुनै अग्रसरताले राज्यलाई राम्रो गर्ने सम्भावना बोक्दछ भने त्यसको निर्धक्क स्वागत गर्ने नै हो।
गिरीश गिरीले माथि हेर्दै गर्दा अमेरिकी भू–उपग्रह तल नियाल्दै थियो, त्यहीबेला एउटा गजबको सन्जोग जुर्न पुग्यो !
कामबाटै सम्झने हो, रवीन्द्र अधिकारीलाई ।
जलियाँवाला बाग नरसंहारको सय वर्ष पुगिसक्दा हामीले चाहिं खोज, चिन्तन र मनन गर्नु पर्दैन ?
नेपालको भविष्य बनाउन राजनीतिक स्थायित्व चाहिन्छ, जसको लागि अपरिहार्य छ — द्वन्द्वकालीन बीभत्समा जवाफदेही ।
राजधानीको अस्तव्यस्तता र प्रदूषणबाट पोखराले सिकोस् भन्ने अपेक्षा थियो, तर उसले पाठ सिक्छ जस्तो देखिंदैन।
संविधानसभाबाट जारी नेपालको संविधानमा अब ‘नयाँ’ फुर्को जोड्न आवश्यक छैन । जे हो यही हो ।
सरकारको पहलकदमीको विरोध गर्दा राज्यलाई हानि गर्ने विचार/काम नहोस्।
केही वर्षपछि न्यू योर्क शहर पुग्दा त्यहाँका समसामयिक व्यङ्ग्य र व्याख्या बुझ्न नसकिने भइएछ ।
'सिनेम्याटिक ल्याङ्ग्वेज' बुझ्न थालेका दर्शकको मनोरञ्जनको चाहना अब मात्र रुवाउने, हँसाउने वा तर्साउने फिल्मबाट पूरा हुने छैन ।
विश्व अब ‘एन्थ्रोपोसिन युग’ मा प्रवेश गरिसकेको छ, र एक दशक अघिसम्म पनि असम्भव र अकल्पनीय लाग्ने प्रक्रिया यथार्थ भई देखा पर्दैछन् ।
एउटा ऐतिहासिक गैंडाको कुरा गरौं, जसले पाँच शताब्दी अघि दक्षिणएशियाबाट युरोप पुग्नुपर्यो, विरानो महाद्वीपमा चिडियाखानाको बन्दी भएर अनेकन् कष्ट झेल्नुपर्यो, र अन्ततः जहाज दुर्घटनामा प्राण त्याग्नुपर्यो ।
सस्तो र सजिलो प्लास्टिकलाई उत्पादकदेखि उपभोक्तासम्मले अपनाएका छन्, यसको विषाक्त प्रकृतिका बाबजुद ।
नेपालीको हवाईजहाज मोह कुनै बेला आवश्यकता थियो होला, आज यो लत जस्तो भएको छ ।
यस विश्वविद्यालयले एकातिर हाम्रा लागि नेपाल बाहिरको संसार देख्ने–बुझ्ने मौका दियो भने अर्कोतिर भारतकै महत्वाकांक्षी र अब्बल विद्यार्थीहरूसँग कुममा कुम जोड्ने अवसर जुराइदियो ।
“हामीलाई हाम्रो ज्यान छँदै न्याय चाहिएको छ ।” – भागीराम चौधरी, अध्यक्ष, द्वन्द्वपीडित साझा चौतारी
पाटन शहरको हरेक कुनामा बजार र संस्कृति थप फस्टाउन पाटन ढोकालाई व्यवस्थित गरिनुपर्छ ।
उतिबेलादेखि आजसम्म नेपालमण्डल (उपत्यका) का नागरिकमध्ये अन्तर्राष्ट्रिय सफलता कमाएको अरनिकोजति कोही छैन।
एक अनुसन्धानकर्ताले बिर्सिएका जुझारु राजनीतिज्ञ, पत्रकार र फिल्मकर्मी हाम्रोसामु ल्याइदिएका छन्।
अगाडि बढ्न पछाडिको भू–राजनीति नियाल्न जरूरी छ– हाम्रो उत्तरी नाकामा कसरी रहे भारतीय चेकपोष्ट र कसरी हटाइए।
– कनकमणि दीक्षित
हेटौंडाबाट उपत्यका भित्रिने अनेक उपाय जुर्दै छन् ।
उत्तर धादिङको यो विकट ठाउँ विपन्न हुनुपर्ने कारण छैन, तर विपन्न छ ।
प्रखर बौद्धिक, भाषाशास्त्री, शिक्षक तथा समालोचक कमलप्रकाश मल्लको गएको १ मंसीरमा अमेरिकाको जर्जिया राज्यमा निधन भयो । उहाँले विभिन्न विधामा लेखेका सयौं लेखमध्ये सन् १९८३ मा प्रकाशित ‘नेपालः आर्कियोलोजी अफ द वर्ड’ उहाँको स्मृतिमा उल्था गरी पेश गरेको छु । शब्द प्रयोग र अर्थमा पूर्णतः ध्यान दिने कमलप्रकाश मल्लले स्वर्गबाट यस कार्यमा हुन गएका गल्ती माफ गर्नुहुन्छ भन्ने विश्वास लिएको छु । पूर्ण लेख नभई सारांश यहाँ पेश छ । – कनकमणि दीक्षित
कनकमणि दीक्षित
