वार्तालाई पर धकेल्दै जाँदा समस्याहरूको चाङ थुप्रिंदै जान्छ र पछि सफा गर्न आफैंलाई अतिरिक्त समय लाग्छ । यस तथ्यलाई ध्यानमा राखेर — औपचारिक होस् वा अनौपचारिक — जतिसक्दो वार्ता प्रक्रिया शुरू हुन्छ, दुई देशबीचको विवाद त्यति नै छिटो कम हुँदै जान्छ ।
विश्वसँगै नेपाल–भारत दुवै देश कोभिड–१९ महामारीसँग जुधिरहेको वेला सीमा विवाद सतहमा आएको छ । एकअर्का देशमा रहेका आफ्ना नागरिकलाई कसरी फिर्ता गर्ने र डरलाग्दो रूपमा फैलिरहेको कोरोनाभाइरस संक्रमण कसरी नियन्त्रण गर्ने भन्नेमा चिन्ता गर्नुपर्ने वेलामा भएको भारतको अनपेक्षित र असान्दर्भिक कदमका कारण ध्यान सीमातर्फ मोडिएको हो ।
यही वास्तविकतालाई वार्ताका माध्यमबाट समाधान गर्न दुवै मुलुकका परराष्ट्रसचिव सम्मिलित संयन्त्रलाई जिम्मा दिने निर्णय पनि भइसकेको छ । यस्तो वेलामा विवाद चर्काउने गरी भारतले चालेका कदमहरूका कारण दुई देशबीच तिक्तता मात्र बढेको छैन, आगामी दिनमा सम्बन्ध कुन रूपमा अघि बढ्छ भन्ने प्रश्न पनि उब्जाएको छ ।
७ जेठमा नेपालले जारी गरेकाे नयाँ नक्शा ।
याे पनि हेर्नुहाेस्– कालापानी सुल्झाउने सही बेला
यसकारण नेपालले जारी गर्यो नक्शा
यही बीचमा कोभिड–१९ महामारी आएका कारण त्यसप्रति कसैको ध्यान नगइरहेको वेला नेपाली भूमि हुँदै चीनको मानसरोवर जोड्ने पूरै बनिनसकेको बाटो ‘उद्घाटन’ गरेपछि नेपाल थप चिढिनु र आक्रामक हुनु स्वाभाविक छ ।
याे पनि हेर्नुहाेस्– बल्झिरहने कालापानी
भूटानबाहेक सबैसँग सीमा विवाद
विभिन्न बहानामा वार्ता टार्दै आएको भारतले पछिल्लो पटक यथास्थितिमा वार्तामै नबस्ने आशयको वक्तव्य दिनु निराशाजनक छ । २० मेमा विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताको विद्यमान सीमा मुद्दा समाधान गर्न कूटनीतिक संवादका लागि नेपाली नेतृत्वले सकारात्मक वातावरण सिर्जना गर्नेछ’ भन्ने प्रतिक्रियाको अर्थ वार्ताका लागि सकारात्मक वातावरण छैन भन्ने बुझिन्छ ।
गएको नोभेम्बरको तेस्रो साता नेपाल आउँदा चीनको फुदान विश्वविद्यालयका प्राध्यापक चाङ वेइवेइले भारतको सीमा विवादको अल्झोलाई रोचक ढंगबाट भनेका थिए । काठमाडौं आउनुअघि नयाँदिल्ली पुग्दा आफ्ना प्राज्ञिक मित्रहरूसँग भनेको भन्दै उनले सुनाए, ‘५० वर्षअघि चीन र भारत थुप्रै विषयमा एकै ठाउँमा थिए । अझ आर्थिक, सामाजिक र मानवीय विकासका कतिपय कुरामा त चीनभन्दा अगाडि भारत थियो । तर, आज भारतले कुनै पनि क्षेत्रमा भेट्न नसक्ने गरी चीन अघि पुगिसकेको छ र अमेरिकासँग प्रतिस्पर्धामा छ । तर, भारत आफ्ना छिमेकीसँग लडिरहेको छ । १४ राष्ट्रसँग सीमा जोडिएको चीनको एउटा (भारत) सँग मात्र सीमा विवाद छ भने ८ राष्ट्रसँग सीमा जोडिएको भारतको एउटा (भुटान) वाहेक सबैसँग विवाद छ । यसैले देखाउँछ, भारत किन अघि बढ्न सकिरहेको छैन ।’
याे पनि हेर्नुहाेस्– सुगौली सन्धि र जारी नक्शाहरूले भन्छ: लिपुलेक र लिम्पियाधुरा नेपाली भूमि हो
स्वाभाविक राष्ट्रिय एकता
सात दशकअघिसम्म विदेशीको गुलामी बेहोरेको र विदेशीको अपमान कस्तो हुन्छ भन्ने भोगेको भारतले नेपालसँगको व्यवहारमा यस पक्षलाई कहिल्यै ध्यान दिएन । आफूभन्दा सानो र संवेदनशील मुलुकसँगको सम्बन्ध बारेमा त्यहाँको कर्मचारीतन्त्रदेखि राजनीतिक नेतृत्वमा समेत समान धारणा छ । अहिले त सेना समेत वक्तव्यवाजीमा उत्रिन पुगेको छ ।
समस्या देखा परिसकेपछि हामी एकअर्कालाई दोषारोपण गरेर वा छायाँ युद्ध चलाएर त्यसबाट भाग्न सक्दैनौं । यसैले दुई देशका बीचमा छिटोभन्दा छिटो वार्ता आरम्भ हुनुपर्छ । प्रकृतिले नै हामीलाई एक ठाउँमा उभ्याइदिएको छ । हाम्रा सांस्कृतिक, धार्मिक र सामाजिक आधारहरू सदियौं पुराना छन् । यसलाई मजबूत बनाउनुको साटो कमजोर बनाउँदा नेपाल मात्र कमजोर हुँदैन, यससँग जोडिएर आउने खतराका बारेमा पनि पर्याप्त ध्यान जानु आवश्यक छ । यदि दुई देशका बीचमा वार्ता आरम्भ भएन र अविश्वासको खाडल बढ्दै गयो भने नेपालले अरू सम्भव उपायतिर ध्यान दिनैपर्ने हुन्छ । त्यसवेला यो विषय दुई राष्ट्रबीचमा मात्र सीमित नरहन सक्नेतर्फ पनि सचेत हुन आवश्यक छ ।
सात दशकअघिसम्म आफैं विदेशीको गुलाम बन्न विवश र विदेशीको अपमान कस्तो हुन्छ भन्ने भोगेको भारतले नेपालसँग व्यवहार गर्दा यस पक्षलाई कहिल्यै पनि ध्यान दिएन । नेपालमा राणाशासनको अन्त्य हुनुभन्दा तीन वर्षअघि स्वतन्त्र भए पनि भारतले ब्रिटिशकालीन औपनिवेशिक मानसिकतालाई अहिलेसम्म छाड्न सकेको देखिंदैन । आफूभन्दा सानो, संवेदनशील र सधैंभरि हार्दिक रहँदै आएको मुलुकसँग कस्तो सम्बन्ध राख्ने भन्ने बारेमा भारतीय कर्मचारीतन्त्रदेखि राजनीतिक नेतृत्वमा समेत एउटै खालको धारणा छ । अहिले त सेना समेत अग्रभागमा आएर बक्तव्यवाजीमा उत्रिनु थप चिन्ताको विषय बनेको छ । यदि वार्तालाई पर धकेल्दै जाँदा समस्याहरूको चाङ थुप्रिंदै जान्छ र पछि सफा गर्न आफैंलाई अतिरिक्त समय लाग्छ । यस कुरालाई ध्यानमा राखेर — औपचारिक होस् वा अनौपचारिक — जतिसक्दो वार्ता प्रक्रिया शुरू हुन्छ, दुई देशबीचको विवाद त्यति नै छिटो कम हुँदै जान्छ ।
याे पनि हेर्नुहाेस्– सम्पादकीय: भारतीय उद्विग्नताको शिकार नबनौं
याे पनि हेर्नुहाेस्– प्रधानमन्त्रीलाई ‘कालापानी परीक्षा’
