अहिलेको विशाल भारत नै नबनेका वेला, २०४ वर्षअघि ब्रिटिश इण्डिया र नेपालबीच भएको सुगौली सन्धि र जारी नक्शाहरूका आधारमा प्रष्ट भन्न सकिन्छ–कालापानी मात्र होइन, लिपुलेक र लिम्पियाधुरा समेत नेपाली भूमि हो।
ऐतिहासिक तथ्य, प्रमाण र आधारहरूले नेपालको पश्चिमोत्तर सीमा लिम्पियाधुराबाट निस्किने काली नदी हो भन्ने पुष्टि गर्दछन् । तर, समयक्रममा काली नदी वरको लिपुलेक निसृत लिपु खोलालाई सीमा भनियो, अहिले त त्यसभन्दा पनि यताको सानो कृत्रिम खोल्सालाई नै नेपालको सीमा भन्दै नेपाली भूमि कालापानीमा भारतीय सेनाको फौज बसिरहेको छ । भारतले केही महिना अघि जारी राजनीतिक नक्शामा समेत आफ्नो सरहद भित्र पारेको यही नेपाली भूमी भएर चीनको मानसरोवर जाने बाटो निर्माण गरेको छ । कोरोनाभाईरसको संक्रमणविरुद्द दुवै मुलुकमा बन्दाबन्दी रहेकै अवस्थामा यही २६ बैशाखमा भारतीय रक्षामन्त्री राजनाथ सिंहले धार्चुलादेखि लिपुलेकसम्मको लिंकराेडको उद्घाटन गरेपछी यो मुद्दा पुनः सतहमा आएको छ ।
सुगौलीको सत्य
भारतले २०० वर्षदेखि अतिक्रमण गरेकाे र नयाँ नक्शामा फेरि थप अतिक्रमण गरेकाे नेपाली भू–भाग ।
स्वाभाविक थियो, निर्जन लिम्पियाधुरा क्षेत्रमा लामो समय दुवै देशको चासो थिएन । तर, सन् १९६२ को भारत र चीनबीचको युद्धले भने एकाएक यस क्षेत्रतर्फ मानिसको ध्यान पुग्यो । कालापानीमा रहेको भारतीय सुरक्षा शिविरबारे नेपाललाई कहिले थाहा भयो भन्ने पनि सन्देहमै छ । कतिपयको भनाईमा चीनसँग पराजित भएर फर्केपछि केही भारतीय सेना कालापानीमै शिविर खडा गरेर बसेको भनिए पनि त्यसअघि नै त्यहाँ सुरक्षा फौज रहेको प्रमाण पनि फेला परेका छन् ।
भारतले २६ वैशाख २०७७, शुक्रबार धार्चुलादेखि लिपुलेकसम्मको लिंकराेडको उद्घाटन गरेको जनाएको छ। तस्वीर: भारतीय रक्षा मन्त्रालय
याे पनि हेर्नुहाेस्– प्रधानमन्त्रीलाई ‘कालापानी परीक्षा’
याे पनि हेर्नुहाेस्– कालापानी सुल्झाउने सही बेला
नेपाल–भारत सीमाका विषयमा छलफल गर्न प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले २३ कात्तिकमा प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटारमा आयोजना गरेको सर्वदलीय बैठक ।
के हो कालापानी ?
नेपालले दुई देशबीचको सीमा निर्धारण सम्बन्धी संयुक्त समितिमा कहिल्यै पनि नेपाली जमीनमाथिको हक छाडेको छैन । नेपाल सरकारले १९५४ र १९६१ मा गुञ्जी, नावी, कुटी, तिंकर र छाँगरु गाउँमा निर्वाध जनगणना गराएको थियो । त्यसका अभिलेख सुरक्षित त छ नै, जनगणनामा संलग्न व्यक्ति समेत साक्षी छन् । हाल भारतीय नक्शामा पारिएका दार्चुलाका छाँगरु, तिंकर र गुञ्जीका बासिन्दाले सुगौली सन्धिपछि व्यास क्षेत्रका ती बासिन्दाले बैतडी माललाई तिरो–तिरान तिरेका अभिलेख छन् ।
सन्धि र नक्शासँगै अन्य प्रमाण पनि छन् । भारत सरकारका कार्यवाहक मुख्य सचिव जे. एडम्सले काठमाडौंस्थित बेलायती रेजिडेन्ट एडवार्ड गार्डनरलाई ४ फेब्रुअरी १८१७ मा लेखेको पत्रमा काली पूर्वको भू–भाग नेपालको भएको उल्लेख गर्दै ती सबै भू–भाग नेपाल सरकारलाई सुम्पिन कुमाउका कार्यवाहक कमिसनरलाई निर्देशन दिने बताएका छन् । २२ मार्च १८१७ मा कुमाउका कार्यवाहक कमिसनर जी.डब्लु. ट्रलकोे पत्रमा ‘काली नदी पूर्वका सबै जमीन’ नेपालको भएको प्रष्ट उल्लेख छ । यसले पनि लिपु खोला पूर्वको कुनै पनि भू–भागमा भारतको दावी अस्वीकार गर्दछ । त्यसैले एकपक्षीय रूपमा भारतले प्रकाशित गरेका नक्शा, दावी सरासर अनधिकृत र असत्य पुष्टि हुन्छ ।
नेपालका चार गल्ती
राजा महेन्द्रकाे निर्देशनमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री कीर्तिनिधि बिष्टले १९६९ मा नेपालका उत्तरी सीमामा रहेका १८ वटा भारतीय सैनिक चेकपोष्ट हटाउँदा कालापानी भने छोएनन्। बिष्टले त्यतिवेला आफूलाई कालापानीमा पनि भारतीय सेना रहेको थाहा नभएको बताए पनि राजा महेन्द्रले भारतसँग कुनै फाइदाका लागि लचिलो त बनेनन् भन्ने संशय पनि कायम छ ।
काली नदीलाई सीमा निर्धारणको सन्दर्भमा नेपालबाट भिन्न कालखण्डमा चारवटा ठूला गल्ती भएका छन्ः
प्रशस्त प्रमाण, वैज्ञानिक, आर्थिक र सामाजिक तथ्य तथ्याङ्कले पनि कालापानी मात्र होइन, लिम्पियाधुरासम्म नै नेपालको दावी हुनुपर्छ । र, यसलाई स्थापित गर्न होहल्ला होइन, गतिलो कूटनीति र वैधानिक बाटो रोज्नुको विकल्प छैन ।
चौथो, नेपालले जनगणना गरेका, तिरो असुल गरेका र इस्तिहार समेत जारी भएका नेपाली गाउँबारे लामो समयदेखि सरकार बेखबर छ । हाल अतिक्रमित भूभागमा पर्ने गुञ्जी, नावी र कुटीका स्थानीयसँग नेपाली हुनुको प्रमाण छन्/छैनन् ? उनीहरूको अवस्था कस्तो छ ? स्थानीयलाई धपाएर अन्यत्रैबाट मानिस ल्याएर त राखिएको छैन ? यस्ता अहम् प्रश्नमा नेपालले ध्यान दिनसकेको छैन ।
पुरानो नक्शामा लिम्पियाधुराबाट शुरु भएको नदीलाई महाकाली नदीको शिर मानिएको थियो । जुन भारतले आफ्नो भूमि दाबी गरेको लिपुलेकबाट करीब ३५ कि.मी. पश्चिम उत्तरमा पर्दछ ।
लिम्पियाधुराबाट निस्केको नदी नै काली नदी भएको पुष्टि गर्ने नक्शाहरू
लिम्पियाधुराबाट निस्केका नदीलाई काली नदी पुष्टि गर्ने दस्तावेजहरू
बल्झिरहने कालापानी
