HimalKhabar.com :: A Complete Nepali Political News Portal
इतिहास
राणाकालमा महिलाले उठाएको त्यो ‘भाग्य चिट्ठा’ बहस
राणाकालमा महिलाले उठाएको त्यो ‘भाग्य चिट्ठा’ बहस
लोकरञ्जन पराजुली
शासन व्यवस्थाको अँध्यारो युग र पुरुषप्रधान मानसिकता आजभन्दा जब्बर रहेको राणाकालमा पनि महिलाहरूले सार्वजनिक वृत्तमा पुरुषसँग पौंठेजोरी खेलेका थिए।
लखनउ विद्रोह दबाएर फर्केपछि लखन थापाले भने- जंगबहादुरले नेपाल म्लेच्छलाई बेच्यो!
लखनउ विद्रोह दबाएर फर्केपछि लखन थापाले भने- जंगबहादुरले नेपाल म्लेच्छलाई बेच्यो!
लखनउ विद्रोह दबाउन जंगबहादुर राणाले खटाएको पल्टनका सदस्य लखन थापाले उल्टै भारतीय विद्रोहीहरूबाट राष्ट्रिय स्वतन्त्रता र स्वाधीनताको मूल्य बुझे। फर्किएपछि राणाशासन विरुद्ध मोर्चा कसे।
लखनउ विद्रोह: जंगबहादुरको ध्येय
लखनउ विद्रोह: जंगबहादुरको ध्येय
अङ्ग्रेज शासन विरुद्ध भारतमा चर्किएको सिपाही विद्रोह दबाउन नेपाली सेना खटाउनुका पछाडि जंगबहादुरको एउटै ध्येय थियो- अङ्ग्रेजको मन जितेर आफ्नो निरंकुश सत्तालाई थप बलियो बनाउनु।
ओझेलमा पृथ्वीनारायण शाहकी छोरी विलासकुमारी
ओझेलमा पृथ्वीनारायण शाहकी छोरी विलासकुमारी राज्य विस्तारको प्रसङ्गमा पृथ्वीनारायणका छोरा बहादुर शाह, बुहारी राजेन्द्रलक्ष्मी र भारदारहरूको नाम आउँछ, तर छोरी विलासकुमारीको नाम त्यति आउँदैन, जबकि उनको भूमिका पनि त्यत्तिकै महत्त्वपूर्ण छ।
पृथ्वीनारायण शाहको दानवीकरण गर्नेहरूको नाममा
पृथ्वीनारायण शाहको दानवीकरण गर्नेहरूको नाममा पृथ्वीनारायण शाहको एकतर्फी विरोधले हामीलाई कहिँ पुर्‍याउँदैन। बदल्न नसक्ने इतिहासका घटनाक्रमबारे झगडा गरेर बस्नुभन्दा इतिहासमा भएका गल्ति कमजोरी सुधार्न सोच, बोली र व्यवहार परिवर्तन गरेर अगाडि बढ्नु जस्तो रचनात्मक र सकारात्मक विकल्प केही हुन सक्तैन।
ढल खन्दा राजा अंशुवर्मा पालाको शिलालेख भेटियो
ढल खन्दा राजा अंशुवर्मा पालाको शिलालेख भेटियो ५ पुसमा ललितपुरको पाटन दरबार, भीमसेन मन्दिर अगाडि ढल खन्ने क्रममा लिच्छविकालीन शिलालेख भेटिएको छ।
नेपाललाई सार्वभौम बनाएको त्यो सन्धि 
नेपाललाई सार्वभौम बनाएको त्यो सन्धि  सुगौली सन्धिले नेपाललाई भौगोलिक आकार दिए पनि हाम्रो सार्वभौमसत्ताको परिचय विश्वमा पुर्‍याएको सन् १९२३ को सन्धिले हो। तर, यो सन्धिबारे जसरी र जति बहस हुनुपर्ने हो, त्यो हुन सकेको छैन। 
बिर्सनै नहुने सन् १९२३ को नेपाल-बेलायत सन्धि 
बिर्सनै नहुने सन् १९२३ को नेपाल-बेलायत सन्धि  नेपालको समेत चाहना अनुसार भएको र नेपालले विश्व मानचित्रमा बेलायतबाट सार्वभौमसत्ता सम्पन्न मुलुकको औपचारिक मान्यता प्राप्त गरेको २१ डिसेम्बर १९२३ मा हस्ताक्षरित नेपाल–ब्रिटिश इन्डिया सन्धि बिर्सिइँदै गएको छ। 
पूर्वीय संस्कृतिमा कसरी भित्रिइन् धनकी देवी लक्ष्मी?
पूर्वीय संस्कृतिमा कसरी भित्रिइन् धनकी देवी लक्ष्मी? आर्यहरू मध्य एशियाबाट भारतीय सभ्यतामा प्रवेश गरेको स्थापित सिद्धान्त भएका कारण देवी लक्ष्मी पश्चिमी सभ्यताबाट भित्रिएको विषयमा बहस गर्न सकिन्छ।
यस्तो छ प्रथम विश्वयुद्धका गोर्खा सैनिकको आत्मकथा
यस्तो छ प्रथम विश्वयुद्धका गोर्खा सैनिकको आत्मकथा बेलायतको तर्फबाट प्रथम विश्वयुद्ध लड्ने क्रममा जर्मनीले बन्धक बनाएकामध्ये दुई गोर्खा सैनिकका स्वराङ्कनमा आत्मकथाको स्वाद भेटिन्छ।
के थियो पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरण रणनीति?
के थियो पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरण रणनीति? पृथ्वीनारायण शाहद्वारा सञ्चालित सैनिक अभियानको सबैभन्दा उल्लेखनीय पक्ष राष्ट्रिय शक्तिका चार साधनहरू कूटनीति, सूचना, सैनिक र आर्थिक पाटोको समन्वयकारी तथा प्रभावकारी परिचालन थियो।
नेपाल र महाचीन
नेपाल र महाचीन भारतीय लोकयात्रा अर्थात् सभ्यता फैलेका देशलाई एक थरी ऐतिहासिकहरुले ‘बृहत्तर भारत’ भने जस्तै चीनको राजकीय लेखमा आएको ‘महाचीन’ शब्दको अर्थ पनि खास चीन देश भन्ने नभई चीनको प्रभाव क्षेत्र हो।
मदन पुरस्कार विजेता इङ्नाम भन्छन्- कथा सुने जस्तो भयो, विश्वासै लागेन
मदन पुरस्कार विजेता इङ्नाम भन्छन्- कथा सुने जस्तो भयो, विश्वासै लागेन मदन पुरस्कार विजेता लेखक भगिराज इङ्नामले आफ्नो पुस्तकले पुरस्कार पाएको सुन्दा विश्वासै नलागेको बताएका छन्।
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला (पुनःप्रकाशित)
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला (पुनःप्रकाशित) नयराज पन्तकै शैलीमा अरू क्षेत्रमा पनि काम गरिएको भए नेपाल विद्याका केही हाँगाबिंगाको केन्द्र बन्थ्यो, अहिले जस्तो सबै क्षेत्रमा परमुखापेक्षी हुँदैनथ्यो।
तामाङलाई यसरी बनाइयो घोडचढी सेनाबाट निशस्त्र
तामाङलाई यसरी बनाइयो घोडचढी सेनाबाट निशस्त्र लिच्छवीकालमा घोडचढीजस्तो सम्मानजनक कामले आफ्नो वीरता र सौर्य देखाउँदै आएका उनीहरुलाई क्रमश निशस्त्र बनाउन थालियो। इतिहास शिरोमणि आचार्यको ‘श्री ५ बडामहाराजाधिराज पृथ्वीनारायण शाहको संक्षिप्त जीवनी’ (२०६१ः ४१८) मा तामाङलाई पाखाबाली हुने जग्गा किपटका रुपमा दिएर युद्धको समयमा भारी बोकाउने गरिन्थ्यो भनी उल्लेख गरिएको छ।
उहिलेका शासकले पुस्तक जोगाए, अहिलेकाले वास्तै गरेनन्
उहिलेका शासकले पुस्तक जोगाए, अहिलेकाले वास्तै गरेनन्
दिनेशराज पन्त
लिच्छविदेखि राणा शासकहरूले पुस्तकको संरक्षण गरेको अभिलेख पाइन्छ। तर, अहिलेको पुस्ता इतिहास र पुस्तकको संरक्षणमा जिम्मेवार बन्न सकेन।
‘कोहिनूर’ को युद्धकथा 
‘कोहिनूर’ को युद्धकथा 
नेपाल-अंग्रेज युद्धपछि बलभद्र कुँवर सन् १८१७-१८ तिर पञ्जाब गए। सन् १८१३ मा हात परेको कोहिनूर हीराका लागि बलभद्रले अफगान सेनासँग युद्ध लडेको र सोही युद्धमा वीरगति पाएको तथ्य गलत छ। त्यो युद्धको कोहिनूर हीरासँग कुनै सम्बन्ध छैन।
इतिहासकार शंकरमान राजवंशी, जसको मृत्यु कुनै खबर बनेन!
इतिहासकार शंकरमान राजवंशी, जसको मृत्यु कुनै खबर बनेन!
कुनै एक विषयमा दक्षता हासिल गर्दैमा इतिहास लेखनको क्षेत्रमा काम गर्न सकिँदैन। भाषा, ज्योतिष विज्ञान, गणित, विज्ञान, लिप्यन्तर, रूपान्तर, भाषान्तर, व्याख्या, विवेचना जस्ता विषयमा दक्षता हुनैपर्छ। शंकरमान तिनैमध्येका एक थिए।
बल्झिरहने १९५० को नेपाल-भारत मैत्री सन्धिको घाउ
बल्झिरहने १९५० को नेपाल-भारत मैत्री सन्धिको घाउ नेपाल र राणा शासन दुवै कमजोर भएका वेला भारतसँग सन् १९५० मा गरिएको शान्ति तथा मैत्री सन्धि नेपालका लागि अहितकर, असान्दर्भिक र असमान रहेको आवाज उठ्दै आए पनि पुनरावलोकन हुन सकेको छैन। 
के लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग' नै थियो ?
के लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग' नै थियो ? लिच्छविकाललाई स्वर्णयुग मान्दा यहाँका आदिवासी जनजातिहरूको सांस्कृतिक योगदान एवम् मल्लकालीन नेवारी सभ्यताको देनलाई इतिहासमा कहाँनेर राख्ने भन्ने प्रश्नको जवाफ खोज्नुपर्छ।
‘होमो लङ्गी’ : कस्तो छ नयाँ मानव प्रजातिको खप्परको कथा?
‘होमो लङ्गी’ : कस्तो छ नयाँ मानव प्रजातिको खप्परको कथा? उत्तर-पूर्वी चीनको हर्बिनमा सन् १९३३ मा फेला परेको प्राचीन खप्पर नयाँ प्रजातिको मानवको हुनसक्ने वैज्ञानिकहरूले हालै सार्वजनिक गरेपछि मानव विकासको कथामा यसलाई महत्त्वपूर्ण अध्याय मानिएको छ।
पैसाले भन्ने रोचक कथा
पैसाले भन्ने रोचक कथा विभिन्न देशका मुद्राले सम्बन्धित देशको इतिहास, भूगोल, भाषा, संस्कृति, रहनसहन लगायत अनेक चाखलाग्दा र मार्मिक कथा बताइरहेका हुन्छन्।
यस्तो थियो लिम्बू र लेप्चाहरूको सम्बन्ध
यस्तो थियो लिम्बू र लेप्चाहरूको सम्बन्ध लेप्चाहरूको राजनीतिक र प्रशासनिक पहुँचको कारण पनि सिक्किममा राजनीतिक शरणमा पुगेका लिम्बूहरूलाई लेप्चाहरूले सहयोग गरेको स्पष्ट हुन्छ।
राजसंस्था जोगाउन चाहन्थे गिरिजाप्रसाद!
राजसंस्था जोगाउन चाहन्थे गिरिजाप्रसाद! संविधानसभाको पहिलो बैठकले गणतन्त्र घोषणा गर्नुअघि तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले राजतन्त्र जोगाउन दरबारसामु विकल्प समेत दिएका थिए, तर ज्ञानेन्द्र शाहले त्यसलाई सुन्नै चाहेनन्।
१३५ वर्षअघि नै देखिएको थियो नेपाली जातीय पोशाकप्रति पश्चिमा अभिरुचि
१३५ वर्षअघि नै देखिएको थियो नेपाली जातीय पोशाकप्रति पश्चिमा अभिरुचि बेलायतमा ‘एग्जिबिशन’ मा पठाउनका लागि फरक–फरक ६ जातिका स्त्री र पुरुषले लगाउने १२ जोर लुगा पठाउने कुरा यस पुर्जीमा लेखिएको छ। ती जातिमा खस र खसिनी, मगर र मगर्नी, लिम्बू र लिम्बूनी, गुरुङ र गुरुङ्सेनी, भोटे र भोटिनी, किरात र किरातनी परेका छन्।
त्रिशूली र सरस्वती : दुई नदी, एउटै कथा
त्रिशूली र सरस्वती : दुई नदी, एउटै कथा त्रिशूली र सरस्वती नदीबीच देखिएको सादृश्यको महत्त्व भाषाको आधारमा मात्रै होइन, सांस्कृतिक परम्पराको आधारमा अझ राम्ररी बुझ्न सकिन्छ।
बेलायती गाेर्खा सैनिक: अब 'आफ्नो कथा, आफ्नै कलम'
बेलायती गाेर्खा सैनिक: अब 'आफ्नो कथा, आफ्नै कलम' पुराना पुस्ताका बेलायती गोर्खा सैनिकका कथाव्यथा विदेशीहरूले लेखिदिँदा युद्धको अनुभव, बेलायतीहरूले गरेका व्यवहार लगायत धेरै कुरा सग्ला र सम्पूर्ण रूपमा आएनन्। पछिल्लो पुस्ताले भने आफ्नो जीवन्त गाथा आफैंले लेख्न थालेकाे छ।
रिन्जिन दोर्जे : राजा होइनन्, मिझार हुन्
रिन्जिन दोर्जे : राजा होइनन्, मिझार हुन् तेमाल एउटा छुट्टै राज्य भएको र त्यसमा तामाङ राजाले शासन गरेको बताइन्छ। पछिल्ला शासकले तेमाल राज्य र राजा रिन्जिन दोर्जेको इतिहास लुकाएको आरोप पनि लगाइन्छ। वास्तवमा यो गलत व्याख्या हो। रिन्जिन राजा नभई कर उठाउने अधिकारी थिए।
कीर्तिपुरेको नाक काट्न तामाङहरूको प्रयोग!
कीर्तिपुरेको नाक काट्न तामाङहरूको प्रयोग! पृथ्वीनारायण शाहले कीर्तिपुर जित्नुअघि तामाङहरूको बसोबास भएको कान्तिपुर अधीनस्थ नुवाकोट र तिमाल क्षेत्र विजय गरेका थिए। पछि, १८२२ चैतमा कीर्तिपुर जितेपछि त्यहाँका नेवारको नाक र ओठ काट्न तामाङहरूलाई प्रयोग गरिएको लिखत फेला परेको छ।
पशुपतिको पुरानो मूर्ति र पाहां चह्रेको देवता : के हो मिथभित्रको इतिहास?
पशुपतिको पुरानो मूर्ति र पाहां चह्रेको देवता : के हो मिथभित्रको इतिहास? पशुपति आर्यघाट नजिकै थेप्चो र चाक्लो ढुङ्गाको मूर्ति भेटिएको छ। त्यसमा कुँदिएको लिच्छविकालीन अभिलेखमा यस देवताको संस्कृत नाम 'पार्थिव शिला' अर्थात् भुइँभित्र रहेको ढुङ्गाको मूर्ति भनेर लेखिए पनि अहिले यो मूर्ति जमीनभित्र छैन।