HimalKhabar.com :: A Complete Nepali Political News Portal
इतिहास
नेपाल र महाचीन
नेपाल र महाचीन
इतिहास डा. महेशराज पन्त
भारतीय लोकयात्रा अर्थात् सभ्यता फैलेका देशलाई एक थरी ऐतिहासिकहरुले ‘बृहत्तर भारत’ भने जस्तै चीनको राजकीय लेखमा आएको ‘महाचीन’ शब्दको अर्थ पनि खास चीन देश भन्ने नभई चीनको प्रभाव क्षेत्र हो।
मदन पुरस्कार विजेता इङ्नाम भन्छन्- कथा सुने जस्तो भयो, विश्वासै लागेन
मदन पुरस्कार विजेता इङ्नाम भन्छन्- कथा सुने जस्तो भयो, विश्वासै लागेन
मदन पुरस्कार विजेता लेखक भगिराज इङ्नामले आफ्नो पुस्तकले पुरस्कार पाएको सुन्दा विश्वासै नलागेको बताएका छन्।
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला (पुनःप्रकाशित)
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला (पुनःप्रकाशित)
नयराज पन्तकै शैलीमा अरू क्षेत्रमा पनि काम गरिएको भए नेपाल विद्याका केही हाँगाबिंगाको केन्द्र बन्थ्यो, अहिले जस्तो सबै क्षेत्रमा परमुखापेक्षी हुँदैनथ्यो।
तामाङलाई यसरी बनाइयो घोडचढी सेनाबाट निशस्त्र इतिहास
तामाङलाई यसरी बनाइयो घोडचढी सेनाबाट निशस्त्र लिच्छवीकालमा घोडचढीजस्तो सम्मानजनक कामले आफ्नो वीरता र सौर्य देखाउँदै आएका उनीहरुलाई क्रमश निशस्त्र बनाउन थालियो। इतिहास शिरोमणि आचार्यको ‘श्री ५ बडामहाराजाधिराज पृथ्वीनारायण शाहको संक्षिप्त जीवनी’ (२०६१ः ४१८) मा तामाङलाई पाखाबाली हुने जग्गा किपटका रुपमा दिएर युद्धको समयमा भारी बोकाउने गरिन्थ्यो भनी उल्लेख गरिएको छ।
उहिलेका शासकले पुस्तक जोगाए, अहिलेकाले वास्तै गरेनन् इतिहास
उहिलेका शासकले पुस्तक जोगाए, अहिलेकाले वास्तै गरेनन् लिच्छविदेखि राणा शासकहरूले पुस्तकको संरक्षण गरेको अभिलेख पाइन्छ। तर, अहिलेको पुस्ता इतिहास र पुस्तकको संरक्षणमा जिम्मेवार बन्न सकेन।
‘कोहिनूर’ को युद्धकथा  इतिहास
‘कोहिनूर’ को युद्धकथा  नेपाल-अंग्रेज युद्धपछि बलभद्र कुँवर सन् १८१७-१८ तिर पञ्जाब गए। सन् १८१३ मा हात परेको कोहिनूर हीराका लागि बलभद्रले अफगान सेनासँग युद्ध लडेको र सोही युद्धमा वीरगति पाएको तथ्य गलत छ। त्यो युद्धको कोहिनूर हीरासँग कुनै सम्बन्ध छैन।
इतिहासकार शंकरमान राजवंशी, जसको मृत्यु कुनै खबर बनेन! इतिहास
इतिहासकार शंकरमान राजवंशी, जसको मृत्यु कुनै खबर बनेन! कुनै एक विषयमा दक्षता हासिल गर्दैमा इतिहास लेखनको क्षेत्रमा काम गर्न सकिँदैन। भाषा, ज्योतिष विज्ञान, गणित, विज्ञान, लिप्यन्तर, रूपान्तर, भाषान्तर, व्याख्या, विवेचना जस्ता विषयमा दक्षता हुनैपर्छ। शंकरमान तिनैमध्येका एक थिए।
बल्झिरहने १९५० को नेपाल-भारत मैत्री सन्धिको घाउ इतिहास
बल्झिरहने १९५० को नेपाल-भारत मैत्री सन्धिको घाउ नेपाल र राणा शासन दुवै कमजोर भएका वेला भारतसँग सन् १९५० मा गरिएको शान्ति तथा मैत्री सन्धि नेपालका लागि अहितकर, असान्दर्भिक र असमान रहेको आवाज उठ्दै आए पनि पुनरावलोकन हुन सकेको छैन। 
के लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग' नै थियो ? इतिहास
के लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग' नै थियो ? लिच्छविकाललाई स्वर्णयुग मान्दा यहाँका आदिवासी जनजातिहरूको सांस्कृतिक योगदान एवम् मल्लकालीन नेवारी सभ्यताको देनलाई इतिहासमा कहाँनेर राख्ने भन्ने प्रश्नको जवाफ खोज्नुपर्छ।
‘होमो लङ्गी’ : कस्तो छ नयाँ मानव प्रजातिको खप्परको कथा? इतिहास
‘होमो लङ्गी’ : कस्तो छ नयाँ मानव प्रजातिको खप्परको कथा? उत्तर-पूर्वी चीनको हर्बिनमा सन् १९३३ मा फेला परेको प्राचीन खप्पर नयाँ प्रजातिको मानवको हुनसक्ने वैज्ञानिकहरूले हालै सार्वजनिक गरेपछि मानव विकासको कथामा यसलाई महत्त्वपूर्ण अध्याय मानिएको छ।
पैसाले भन्ने रोचक कथा इतिहास
पैसाले भन्ने रोचक कथा विभिन्न देशका मुद्राले सम्बन्धित देशको इतिहास, भूगोल, भाषा, संस्कृति, रहनसहन लगायत अनेक चाखलाग्दा र मार्मिक कथा बताइरहेका हुन्छन्।
यस्तो थियो लिम्बू र लेप्चाहरूको सम्बन्ध इतिहास
यस्तो थियो लिम्बू र लेप्चाहरूको सम्बन्ध लेप्चाहरूको राजनीतिक र प्रशासनिक पहुँचको कारण पनि सिक्किममा राजनीतिक शरणमा पुगेका लिम्बूहरूलाई लेप्चाहरूले सहयोग गरेको स्पष्ट हुन्छ।
राजसंस्था जोगाउन चाहन्थे गिरिजाप्रसाद! इतिहास
राजसंस्था जोगाउन चाहन्थे गिरिजाप्रसाद! संविधानसभाको पहिलो बैठकले गणतन्त्र घोषणा गर्नुअघि तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले राजतन्त्र जोगाउन दरबारसामु विकल्प समेत दिएका थिए, तर ज्ञानेन्द्र शाहले त्यसलाई सुन्नै चाहेनन्।
१३५ वर्षअघि नै देखिएको थियो नेपाली जातीय पोशाकप्रति पश्चिमा अभिरुचि इतिहास
१३५ वर्षअघि नै देखिएको थियो नेपाली जातीय पोशाकप्रति पश्चिमा अभिरुचि बेलायतमा ‘एग्जिबिशन’ मा पठाउनका लागि फरक–फरक ६ जातिका स्त्री र पुरुषले लगाउने १२ जोर लुगा पठाउने कुरा यस पुर्जीमा लेखिएको छ। ती जातिमा खस र खसिनी, मगर र मगर्नी, लिम्बू र लिम्बूनी, गुरुङ र गुरुङ्सेनी, भोटे र भोटिनी, किरात र किरातनी परेका छन्।
त्रिशूली र सरस्वती : दुई नदी, एउटै कथा इतिहास
त्रिशूली र सरस्वती : दुई नदी, एउटै कथा त्रिशूली र सरस्वती नदीबीच देखिएको सादृश्यको महत्त्व भाषाको आधारमा मात्रै होइन, सांस्कृतिक परम्पराको आधारमा अझ राम्ररी बुझ्न सकिन्छ।
बेलायती गाेर्खा सैनिक: अब 'आफ्नो कथा, आफ्नै कलम'
बेलायती गाेर्खा सैनिक: अब 'आफ्नो कथा, आफ्नै कलम'
इतिहास हिमालखबर
पुराना पुस्ताका बेलायती गोर्खा सैनिकका कथाव्यथा विदेशीहरूले लेखिदिँदा युद्धको अनुभव, बेलायतीहरूले गरेका व्यवहार लगायत धेरै कुरा सग्ला र सम्पूर्ण रूपमा आएनन्। पछिल्लो पुस्ताले भने आफ्नो जीवन्त गाथा आफैंले लेख्न थालेकाे छ।
रिन्जिन दोर्जे : राजा होइनन्, मिझार हुन्
रिन्जिन दोर्जे : राजा होइनन्, मिझार हुन्
तेमाल एउटा छुट्टै राज्य भएको र त्यसमा तामाङ राजाले शासन गरेको बताइन्छ। पछिल्ला शासकले तेमाल राज्य र राजा रिन्जिन दोर्जेको इतिहास लुकाएको आरोप पनि लगाइन्छ। वास्तवमा यो गलत व्याख्या हो। रिन्जिन राजा नभई कर उठाउने अधिकारी थिए।
कीर्तिपुरेको नाक काट्न तामाङहरूको प्रयोग!
कीर्तिपुरेको नाक काट्न तामाङहरूको प्रयोग!
पृथ्वीनारायण शाहले कीर्तिपुर जित्नुअघि तामाङहरूको बसोबास भएको कान्तिपुर अधीनस्थ नुवाकोट र तिमाल क्षेत्र विजय गरेका थिए। पछि, १८२२ चैतमा कीर्तिपुर जितेपछि त्यहाँका नेवारको नाक र ओठ काट्न तामाङहरूलाई प्रयोग गरिएको लिखत फेला परेको छ।
पशुपतिको पुरानो मूर्ति र पाहां चह्रेको देवता : के हो मिथभित्रको इतिहास? इतिहास
पशुपतिको पुरानो मूर्ति र पाहां चह्रेको देवता : के हो मिथभित्रको इतिहास? पशुपति आर्यघाट नजिकै थेप्चो र चाक्लो ढुङ्गाको मूर्ति भेटिएको छ। त्यसमा कुँदिएको लिच्छविकालीन अभिलेखमा यस देवताको संस्कृत नाम 'पार्थिव शिला' अर्थात् भुइँभित्र रहेको ढुङ्गाको मूर्ति भनेर लेखिए पनि अहिले यो मूर्ति जमीनभित्र छैन।
राजा महेन्द्रको ‘कू’ पछि कांग्रेसले यसरी गरेको थियो भरतपुर कब्जा इतिहास
राजा महेन्द्रको ‘कू’ पछि कांग्रेसले यसरी गरेको थियो भरतपुर कब्जा २०१७ सालमा सैन्य 'कू' गरी शासन सत्ता हत्याएका राजा महेन्द्रलाई गलाउन र तर्साउन नेपाली कांग्रेसले विशेष तयारीसाथ चितवनमा गरेको आक्रमणको नालीबेलीः
शोषणविरुद्ध तामाङहरूले यसरी गरेका थिए खनियाबास विद्रोह  इतिहास
शोषणविरुद्ध तामाङहरूले यसरी गरेका थिए खनियाबास विद्रोह  खनियाबासमा २०१६ सालमा ठूलो विद्रोह मच्चियो। करीब डेढ वर्ष चलेको विद्रोहमा स्थानीय तामाङहरू त्यहाँका धनी वर्ग मानिएका क्षेत्री–बाहुनको शोषणविरुद्ध उत्रिएका थिए। यसले बीपी कोइराला नेतृत्वको तत्कालीन सरकार नै हल्लिएको थियो।
सगरमाथा या झ्यामोलोङ्मा इतिहास
सगरमाथा या झ्यामोलोङ्मा संसारको मुकुट भएका यस चुलिलाई उम्कन दिन उचित नदेखेर लंडनका रायल ज्योग्राफिकल सोसाइटिले संवत् १९१३ मा यसको नाउँ एवरेस्ट राखि हाले। सर जार्ज एवरेस्ट भन्ने एक अंग्रेज तेह्र वर्षसम्म हिन्दुस्थानमा सर्वेयर–जनरल भएका थिए (१८८७–१९००)। इनका सन्मानका खातिर इनका नाउँबाट संसार भरका अग्ला चुलिको नाउँ राखियो।
मुस्ताङी राजा जिग्मे परवलले किन राखेका थिए ‘विष्ट’ थर? इतिहास
मुस्ताङी राजा जिग्मे परवलले किन राखेका थिए ‘विष्ट’ थर? तिब्बती संस्कृति अनुसार पूर्वमुस्ताङी राजा जिग्मे परवलको थर थिएन, तर पिताको निधनपछि उनले प्रशासनिक र व्यक्तिगत कारणले पनि 'विष्ट' लेख्न थालेछन्।
यी हुन् अम्बिकाप्रसाद उपाध्याय, जसले पहिलोपटक नेपालको इतिहास लेखे  इतिहास
यी हुन् अम्बिकाप्रसाद उपाध्याय, जसले पहिलोपटक नेपालको इतिहास लेखे  नेपालीले लेखेकाे नेपालको इतिहासमध्ये अम्बिकाप्रसाद उपाध्याय (१९७९)को नेपालको इतिहास पहिलो हो। यसैले यो इतिहासको नेपालको इतिहास लेखनको परम्परामा विशेष ठाउँ छ। यस लेखमा त्यस इतिहासका रचयिता र त्यस इतिहासको विषयमा प्रकाश पार्ने कोशिश गरिन्छ। 
राज्य विस्तारमा कहाँ पुगेनन् मगर सेना ? इतिहास
राज्य विस्तारमा कहाँ पुगेनन् मगर सेना ? नेपालको राज्य विस्तार अभियानमा गोरखाली राजा नरभूपाल शाहको समयदेखि नै सेना नायकत्वदेखि फौजसम्ममा मगर सेनाको सहभागिता थियो, जसले पूर्वमा टिस्टादेखि पश्चिममा काँगडासम्म रगत सिञ्चित गरेको थियो ।
नेपाल–बेलायत सम्बन्धकाे २०० वर्ष : अझै बाँकी छ सम्बन्धमा संशय इतिहास
नेपाल–बेलायत सम्बन्धकाे २०० वर्ष : अझै बाँकी छ सम्बन्धमा संशय इतिहासको कुनै कालखण्डमा बेलायती औपनिवेशिक शासन नेपालको सहयोगमा टिकेको थियो र त्यसको आयुसमेत लम्बिएको थियो। त्यति पुरानो सम्बन्ध भएर पनि आजसम्म कुनै बेलायती प्रधानमन्त्रीले नेपालको भ्रमण नगर्नु भने विडम्बना हो।
धरानमा भेटियो सेनकालीन स्याहामोहरको सक्कल  इतिहास
धरानमा भेटियो सेनकालीन स्याहामोहरको सक्कल  पृथ्वीनारायण शाहभन्दा अघि विभिन्न राज्यका शासकले सरकारी कागजपत्र कालो छाप लगाएर प्रमाणीकरण गर्थे, त्यसलाई नै स्याहामोहर भनिन्छ। धरानमा भेटिएको सबैभन्दा पुरानो स्याहामोहरको ऐतिहासिक महत्व छ।
मेचे कन्यासँग जंगबहादुर राणाको प्रेम ! इतिहास
मेचे कन्यासँग जंगबहादुर राणाको प्रेम ! हर्बट होप रिस्लेले १९४९ सालताका लेखेको एक पुस्तकमा जंगबहादुर राणाले मेचे कन्यासँग प्रेमविवाह गरेकै कारण जंगबहादुरकै आदेशले मेचे जातिले छुवाछुतबाट मुक्ति पाएको तर्क गरेका छन्। तर, ती मेचे कन्या को थिइन्? अहिलेसम्म अज्ञात छ।
थारुबारे यथार्थ के ? भ्रम के ? संस्कृति
थारुबारे यथार्थ के ? भ्रम के ? ‘थारुहरू जंगलमा बस्छन्, असभ्य छन्’ अहिले पनि काठमाडौं र शहरका मानिस आफूहरूबारे यस्तै धारणा राख्ने गरेकोमा थारु समुदायको चित्त दुखाई छ । वास्तवमा को हुन् त थारु ? थारुबारे यथार्थ के हो ? भ्रम के हो ? 
‘एकीकरणपछि लिम्बूहरूलाई फकाउन गोर्खाली भारदारले मीत लगाए’ इतिहास
‘एकीकरणपछि लिम्बूहरूलाई फकाउन गोर्खाली भारदारले मीत लगाए’ अरुणपूर्व भेटिएका दुई इतिहास टिपोटले पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरणका क्रममा भएका विविध पाटा उधिनेका छन् ।