HimalKhabar.com :: A Complete Nepali Political News Portal
इतिहास
यी हुन् अम्बिकाप्रसाद उपाध्याय, जसले पहिलोपटक नेपालको इतिहास लेखे 
यी हुन् अम्बिकाप्रसाद उपाध्याय, जसले पहिलोपटक नेपालको इतिहास लेखे 
इतिहास महेशराज पन्त
नेपालीले लेखेकाे नेपालको इतिहासमध्ये अम्बिकाप्रसाद उपाध्याय (१९७९)को नेपालको इतिहास पहिलो हो। यसैले यो इतिहासको नेपालको इतिहास लेखनको परम्परामा विशेष ठाउँ छ। यस लेखमा त्यस इतिहासका रचयिता र त्यस इतिहासको विषयमा प्रकाश पार्ने कोशिश गरिन्छ। 
राज्य विस्तारमा कहाँ पुगेनन् मगर सेना ?
राज्य विस्तारमा कहाँ पुगेनन् मगर सेना ?
नेपालको राज्य विस्तार अभियानमा गोरखाली राजा नरभूपाल शाहको समयदेखि नै सेना नायकत्वदेखि फौजसम्ममा मगर सेनाको सहभागिता थियो, जसले पूर्वमा टिस्टादेखि पश्चिममा काँगडासम्म रगत सिञ्चित गरेको थियो ।
नेपाल–बेलायत सम्बन्धकाे २०० वर्ष : अझै बाँकी छ सम्बन्धमा संशय
नेपाल–बेलायत सम्बन्धकाे २०० वर्ष : अझै बाँकी छ सम्बन्धमा संशय
इतिहासको कुनै कालखण्डमा बेलायती औपनिवेशिक शासन नेपालको सहयोगमा टिकेको थियो र त्यसको आयुसमेत लम्बिएको थियो। त्यति पुरानो सम्बन्ध भएर पनि आजसम्म कुनै बेलायती प्रधानमन्त्रीले नेपालको भ्रमण नगर्नु भने विडम्बना हो।
धरानमा भेटियो सेनकालीन स्याहामोहरको सक्कल  इतिहास
धरानमा भेटियो सेनकालीन स्याहामोहरको सक्कल  पृथ्वीनारायण शाहभन्दा अघि विभिन्न राज्यका शासकले सरकारी कागजपत्र कालो छाप लगाएर प्रमाणीकरण गर्थे, त्यसलाई नै स्याहामोहर भनिन्छ। धरानमा भेटिएको सबैभन्दा पुरानो स्याहामोहरको ऐतिहासिक महत्व छ।
मेचे कन्यासँग जंगबहादुर राणाको प्रेम ! इतिहास
मेचे कन्यासँग जंगबहादुर राणाको प्रेम ! हर्बट होप रिस्लेले १९४९ सालताका लेखेको एक पुस्तकमा जंगबहादुर राणाले मेचे कन्यासँग प्रेमविवाह गरेकै कारण जंगबहादुरकै आदेशले मेचे जातिले छुवाछुतबाट मुक्ति पाएको तर्क गरेका छन्। तर, ती मेचे कन्या को थिइन्? अहिलेसम्म अज्ञात छ।
थारुबारे यथार्थ के ? भ्रम के ? संस्कृति
थारुबारे यथार्थ के ? भ्रम के ? ‘थारुहरू जंगलमा बस्छन्, असभ्य छन्’ अहिले पनि काठमाडौं र शहरका मानिस आफूहरूबारे यस्तै धारणा राख्ने गरेकोमा थारु समुदायको चित्त दुखाई छ । वास्तवमा को हुन् त थारु ? थारुबारे यथार्थ के हो ? भ्रम के हो ? 
‘एकीकरणपछि लिम्बूहरूलाई फकाउन गोर्खाली भारदारले मीत लगाए’ इतिहास
‘एकीकरणपछि लिम्बूहरूलाई फकाउन गोर्खाली भारदारले मीत लगाए’ अरुणपूर्व भेटिएका दुई इतिहास टिपोटले पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरणका क्रममा भएका विविध पाटा उधिनेका छन् ।
पृथ्वीनारायणलाई माझकिरातको माटोको डल्लो इतिहास
पृथ्वीनारायणलाई माझकिरातको माटोको डल्लो आफ्नो मुलुकलाई धोका दिएर माझकिरातमा गोरखाली आक्रमणलाई साथ दिनेमा विजयपुरका स्वरुपसिंह कार्की र चौदण्डीका हरिनन्द उपाध्याय थिए। तीमध्ये उपाध्याय त पृथ्वीनारायण शाहसमक्ष चौदण्डीकै माटोको डल्लो नै बोकेर पुगेको थिए। 
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरूचि देखाएको थाहा छैन’  इतिहास
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरूचि देखाएको थाहा छैन’  श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहबाहेक हाम्रो देशका राजनीतिज्ञहरूमा अरू कसैले इतिहासमा अभिरूचि देखाएको हामीलाई थाहा छैन। अहिले आएर हामीहरूमा इतिहासप्रति जुन अनुरक्ति देखिएको छ, यो पश्चिमा विद्वान्‌हरूको संसर्गबाट नै आएको हो भन्ने कुरामा केही सन्देह छैन।
किपट बन्धकीले बसाइँ हिँड्न बाध्य लिम्बू इतिहास
किपट बन्धकीले बसाइँ हिँड्न बाध्य लिम्बू किपटीया लिम्बूहरूसँग प्रशस्त जमिन थियो भने गैरकिपटीया साहुहरूसँग रूपैयाँ। ती साहुसँग पैसा लिई लिम्बुहरूले जग्गा बन्धकी दिए। अनेक तरिकाले जग्गा लिम्बूहरूको हातबाट फुत्किन गइ रैकरमा परिणत भए। अनि, लिम्बूहरूमा ‘सुभाङ्गी’ प्रथाप्रति नै वितृष्णा छायो।
के थियो बुङ्कोट विद्रोह ? कसरी मारिए लखन थापा ? इतिहास
के थियो बुङ्कोट विद्रोह ? कसरी मारिए लखन थापा ? जंगबहादुर राणाको तानाशाही शासनविरुद्ध जनसमर्थनसहितको संगठित सैन्य विद्रोहको नेतृत्व गरेका लखन थापा बल्लतल्ल नेपालका प्रथम शहीद त बने तर, उनीबारे जान्न बाँकी थुप्रै कुरा खोतल्नेतर्फ राज्य उदासिन देखिन्छ। 
को हुन् पूर्वी नेपालका चेम्जोङ, जसले मुगल सैनिकलाई पराजित गरे ? इतिहास
को हुन् पूर्वी नेपालका चेम्जोङ, जसले मुगल सैनिकलाई पराजित गरे ? सेन राज्यबाट मुगलहरुले अधिपत्य जमाएका दक्षिणी भेगका भूभाग फिर्ता गराउन चेम्जोङ रायको नेतृत्वमा चौबिस, दक्षिणी पाँचथर, छथर, फाकफोक, मिकलुङ, जलरा, बेल्हारा, खाल्साबाट फौज उठाएर सेन राज्यको दक्षिणी भूभागमा अधिपत्य जमाएर बसेका मुसलमान फौजलाई भगाएर जलालगढ कटाएका थिए।
‘पुस १ ले खाइदियाे समान अंश र बहुविवाहविरुद्धको विधेयक’ संस्मरण
‘पुस १ ले खाइदियाे समान अंश र बहुविवाहविरुद्धको विधेयक’ कमल राणा (९२), २०१६ सालमा नेपालको पहिलो संसदको माथिल्लो सदन महासभाको उपाध्यक्ष थिइन्। उनी महासभामा राजा महेन्द्रबाट मनोनित थिइन्। १९८५ सालमा पाल्पाको तानसेनमा जन्मिएकी राणाले हिमालखबरसँग राजा महेन्द्रले संसद विघटन गरेको दिन १ पुस २०१७ को सम्झना टेलिफोनमा यसरी सुनाइन्-
बीपी र महेन्द्र दुवैले किन बनाए सैन्य ‘कू’ को योजना ?  इतिहास
बीपी र महेन्द्र दुवैले किन बनाए सैन्य ‘कू’ को योजना ?  बुबा राजा त्रिभुवनले साली रत्नसँग विवाह गर्न नदिएका कारण युवराज महेन्द्रले बीपीसँग सहयोग मागे। बीपीले युवराजको प्रेमका खातिर राजाविरुद्ध सैन्य ‘कू’सम्मको योजना बनाए। तर, उनै महेन्द्रले जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बीपीलाई ‘कू’मार्फत गलहत्याए। 
बिर्सिएको त्यो ब्रुनाई विद्रोह इतिहास
बिर्सिएको त्यो ब्रुनाई विद्रोह २३ वर्षअघि आजकै दिन १५ डिसेम्बर १९९७ मा ब्रुनाईमा कार्यरत हामी ‘गोर्खाली विद्रोही’लाई नेपाल फर्काइएको थियो। धेरैले त त्यो घटना र्बिसिसके तर परदेशमा देश र अन्यायका खातिर गोर्खालीको त्यो विद्रोहलाई इतिहासले भने भुल्नुहुँदैन। 
कस्तो थियो गोरखालीविरुद्ध लिम्बूहरूको विद्रोह ?
कस्तो थियो गोरखालीविरुद्ध लिम्बूहरूको विद्रोह ?
इतिहास राजकुमार दिक्पाल
लिम्बूहरूको गोरखालीसँगको विद्रोह दमनमा बलका साथै छल पनि प्रयोग गरिएको थियो। तर, विद्रोह साम्यपछि पनि लिम्बूहरूले गोरखालीलाई शान्तसँग रहन दिएनन्।
यस्तो थियो ६० वर्षअघिको पोखरा (तस्वीरहरू)
यस्तो थियो ६० वर्षअघिको पोखरा (तस्वीरहरू)
पर्यटकीय स्थल पोखरा नेपाल घुम्न आउने हरेक पर्यटक र आन्तरिक पर्यटकहरूको पनि पहिलो रोजाइमा पर्छ। हिमशृंखलाहरूको फेदमा अवस्थित पोखरा कला, संस्कृति र पर्यावरणीय दृष्टिकोणले आज जति रमाइलो छ दशकौं अघि पनि उत्तिकै रमाइलो थियो भन्ने प्रमाण त्यहाँका पुराना तस्वीहरू नै हुन्।
परदेशमा ज्यान गयो, पदक पनि उतै रह्यो
परदेशमा ज्यान गयो, पदक पनि उतै रह्यो
बेलायती सेनाका तर्फबाट प्रथम विश्वयुद्ध लड्न बेल्जियमको इप्र शहर पुगेका थुप्रै गोर्खाली सैनिकले उतै ज्यान गुमाए। आफन्तले शव त कहाँ हो कहाँ, बेलायती सरकारले दिएको पदक समेत पाएनन्। 
महारानी राज्यलक्ष्मीको शंकास्पद सम्बन्ध र नयराज पन्तको ‘राजद्रोह’  इतिहास
महारानी राज्यलक्ष्मीको शंकास्पद सम्बन्ध र नयराज पन्तको ‘राजद्रोह’  राजा राजेन्द्रकी कान्छी महारानीको जनरल गगनसिंहसँगको शंकास्पद सम्बन्धबारे उवेलाको श्लोक १३३ वर्षपछि, २०३६ सालमा उद्धृत गर्दा विद्वान नयराज पन्तलाई प्रज्ञा प्रतिष्ठानकै सहकर्मीहरूले राजद्रोहसम्मको आरोप लगाए । आरोप लगाउनेहरू थिए– माधवप्रसाद घिमिरे, विजय मल्ल र भूपी शेरचनहरू ।
ला बास्सीबाट गोर्खाली बह इतिहास
ला बास्सीबाट गोर्खाली बह प्रथम विश्वयुद्ध लड्न पहिलो पटक फ्रान्सको ला बास्सी पुगेका थुप्रै गोर्खाली सैनिक कहिल्यै घर फर्किएनन्। तर, उनीहरूमध्ये कतिपयको डायरी भने शत्रुपक्षका एक सैनिकले संकलन गरेका रहेछन्, जहाँ गोर्खालीको वीरता, खुकुरीको चमत्कार र देशको सम्झना गरिएको छ। 
दुरा– जसले शाहलाई राजा बनाए इतिहास
दुरा– जसले शाहलाई राजा बनाए पृथ्वीनारायण शाहका पुर्खा यशोब्रह्म शाह (कुलमण्डन शाहका छोरा, द्रव्य शाहका बुबा) लाई लमजुङको राजा बनाउने दुरा जाति स्वयं भने अहिले लोपोन्मुख बनेको छ। 
जंगबहादुर राणाको स्त्री–मोह इतिहास
जंगबहादुर राणाको स्त्री–मोह रक्तरञ्जित कोतपर्व मच्चाएर सत्तामा आएका जंगबहादुर राणा धूर्त, दुस्साहसी अनि दुर्लभ शासक मात्र थिएनन्, स्त्री–आसक्त पनि थिए । उनका आधिकारिक पत्नी नै ४२ जना थिए, त्यस अलावा शहरका राम्री केटी पनि पहिले उनैलाई चाहिन्थ्यो।  
विस्मृतिमा सभ्यताको स्मृति केन्द्र इतिहास
विस्मृतिमा सभ्यताको स्मृति केन्द्र आजको अस्तित्व र अवस्थासँग गाँसिएको इतिहासको परिभ्रमण गर्न सघाउने अभिलेखालयप्रतिको उदासीनता कस्तो छ भने, प्राज्ञिक वृत्तले समेत यसबारे विचार–विमर्श नगर्दा इतिहास लेखनको आधार भूमि कुनामा खुम्चिइरहेको छ।
संशोधन मण्डलको भविष्य इतिहास
संशोधन मण्डलको भविष्य आर्थिक कठिनाइ, राज्यको असहयोग लगायत व्यवधानबीच खोज–अनुसन्धान गर्दै आएको संशोधन मण्डल हाँक्ने दोस्रो पुस्ता नदेखिनु यो संस्थाको निरन्तरता र इतिहास लेखनको क्षेत्रका लागि समस्या हो।
सिनासमा थन्किएको देशको इतिहास  इतिहास
सिनासमा थन्किएको देशको इतिहास  सरकारी सेवामा प्रवेश गर्दा कुनै पनि व्यक्तिले धर्म खुलाउनुपर्ने अनिवार्य प्रावधान छ। आफ्नो कुलायन धर्म बौद्ध भए पनि धनवज्रले सिनासमा नेपाली इतिहास तथा प्राचीन लिपि विषयमा अनुसन्धान सम्बन्धी विद्वतवृत्ति करारपत्र (१ भदौ २०२७–३२ साउन २०३०)मा ‘हिन्दू’ लेखाएका थिए।
नेपाली इतिहास खोजको दिवस ! इतिहास
नेपाली इतिहास खोजको दिवस ! नेपाली इतिहासको खोजीमा विदेशीको भर पर्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गर्ने नयराज पन्त–पहलको बिज आजकै दिन रोपिएकाले यो दिनलाई दिवसका रूपमा मनाउनुपर्ने देखिन्छ। 
त्यो प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा  इतिहास
त्यो प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा  अंग्रेजी भाषाप्रति गहिरो आग्रह राखिएको नयराजगुरु संस्कृत पाठशालाको प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा नियाल्ने हो भने पाठशालाबाट दीक्षित अधिकांशले ‘विद्याद्रोह’ गरेका छन् । 
बिर्सिएका विभूतिः धनवज्र बज्राचार्य इतिहास
बिर्सिएका विभूतिः धनवज्र बज्राचार्य नयराज गुरुकुलका ज्येष्ठ र सम्भवतः सबैभन्दा अब्बल शिष्य थिए– धनवज्र। तर, जसरी उनी उपचार अभावमा अल्पायुमै बिते, जनमानसमा उनको सम्झना पनि विलुप्त हुँदैछ। 
संशोधन मण्डलको सामर्थ्य र सीमा इतिहास
संशोधन मण्डलको सामर्थ्य र सीमा हरेक वर्ष बजेट बनाउँदा प्रभावशाली र निकट व्यक्तिका संघसंस्थालाई छानीछानी पैसा छर्ने तर ज्ञान उत्पादनमा लगानी गर्न पटक्कै आवश्यक नठान्ने नेपाली राज्य–चरित्र रहुञ्जेलसम्म संशोधन मण्डल जस्ता संस्था मृत्युशय्या पुग्नुलाई असामान्य मान्न सकिन्न । 
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरुचि देखाएको थाहा छैन’  इतिहास
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरुचि देखाएको थाहा छैन’  श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहबाहेक हाम्रो देशका राजनीतिज्ञहरूमा अरू कसैले इतिहासमा अभिरुचि देखाएको हामीलाई थाहा छैन। अहिले आएर हामीहरूमा इतिहासप्रति जुन अनुरक्ति देखिएको छ, यो पश्चिमा विद्वान्‌हरुको संसर्गबाट नै आएको हो भन्ने कुरामा केही सन्देह छैन।