‘विद्यालयमा पढेको कुरा भन्’ भन्नु भन्दा पढेको कुरा सर/म्यामले जस्तै मलाई पढाऊ भन्यो भने उनीहरू खुशी हुन्छन्। जसले उनीहरूले थाहै नपाई पढेका कुरा सम्झन्छन् ।
केन्द्रका निर्देशक माधवप्रसाद दाहालका अनुसार कार्यक्रम लागू भएका जिल्लाका टोलटोलमा ‘सामुदायिक सिकाइ केन्द्र’ सञ्चालित छन् । जसको अभिभावकले भ्याउँदैनन् वा सिकाउन सक्दैनन्, उनीहरूलाई सिकाइ केन्द्रमा पुर्याउने गरिएको छ ।
उनी भन्छन्, “कार्यक्रम लागू नभए पनि छरछिमेक मिलेर खोलिएका यस्ता सामूहिक सिकाइ केन्द्रहरूमा पढाइ, लेखाइका साथै खेल्ने/खेलाउने गर्दा बालबालिकाको सर्वाङ्गीण विकास हुन्छ ।”
अभिभावक स्रोत पुस्तिकामा एक अनुसन्धान प्रतिवेदनलाई उद्धृत गर्दै लेखिए अनुसार आफैं गरेर, अरुलाई सिकाएर ९० प्रतिशत सिकाइ हुन्छ भने अभ्यास गरेर/लेखेको देखेर ७० प्रतिशत सिकाइ हुन्छ । पढेर १० प्रतिशत अर्थात् सबैभन्दा कम मात्रै सिकाइ हुन्छ ।
विद्यालयले पनि धेरै किताब पढाएर वा धेरै गृहकार्य दिएर मात्र बालबालिकाले पढ्छन् वा जान्दछन् भन्ने ठान्नुहुँदैन । शिक्षकले बालबालिकासँग सरसल्लाह (परामर्श) गर्दै पढाइ–लेखाइप्रति रुचि जगाउन सक्नुपर्छ । विद्यालय र अभिभावकबीच निरन्तर छलफल पनि हुनुुपर्छ । विद्यार्थीको पढाइलेखाइ बुझ्न नसक्ने अभिभावक भए कठिन गृहकार्य घरमा पठाइ दिनुहुँदैन ।
शिक्षाविद् डा. विद्यानाथ कोइराला विद्यालयहरूले आफ्ना विद्यार्थीका अभिभावकको क्षमता बुझेर र शिक्षालाई व्यवहारमा जोडेर सिकाउनुपर्ने बताउँछन् ।
बालबालिकाको पठनपाठनमा विद्यालय, शिक्षक, घर र अभिभावकको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ । उनी भन्छन्, “घरमा भ्याकुम क्लिनर छ भने त्यसले कसरी फोहोर तान्छ, वा राइसकुकरमा कसरी भात पाक्छ भनेर विद्यालयमा विज्ञान पढाउने शिक्षकले सिकाउने खालको शिक्षा हुनुपर्छ ।”
अभिभावकको विशेष भूमिका
अभिभावकले विद्यालयमा भएको पढाइ–लेखाइ, गृहकार्य र शिक्षक तथा साथीहरूको बारेमा उसले के कठिनाई महसूस गरेको छ ? सोधेर विद्यार्थीको अवस्था बुझेपछि शिक्षकसँग कुरा गर्नुपर्छ ।
बालबालिकाहरूले गर्न खोजेको राम्रो काममा झन् उत्पे्ररित गर्ने र नराम्रो काम गरिरहेको भए नगर भन्नुको सट्टा किन गर्नुहुँदैन भनेर बुझाउन सक्नुपर्छ । कडा अनुशासनमा राख्नुहुँदैन ।
छरछिमेकका उमेर मिल्ने साथीहरूसँग सँगै खेल्न र कुरा गर्न लगाएर सामाजिकीकरण प्रक्रियामा सहभागी गराउनुपर्छ । मायालु व्यवहार गर्ने, उत्पे्ररित गर्ने, उनीहरू खुशी हुने कुरा गर्नुपर्छ । अक्षर राम्रो छैन यसरी राम्रो लेख्न सकिन्छ भनेर लेख्न सिकाउनुपर्छ ।
‘विद्यालयमा पढेको कुरा भन्’ भन्नु भन्दा पढेको कुरा सर/म्यामले जस्तै मलाई पढाऊ भन्यो भने उनीहरू खुशी हुन्छन् । जसले उनीहरूले थाहै नपाई पढेका कुरा सम्झन्छन् ।
हिज्जे, अन्ताक्षरी वा शब्द बनाउने जस्ता खेल आफूसँगै खेलाउने गर्दा पनि फाइदा हुन्छ । चिडियाखाना, पुस्तकालय, सङ्ग्रहालय जस्ता ठाउँहरूमा समय समयमा लैजाँदा पनि पुस्तकमा पढ्ने कुरा आँखाले देख्न पाउँदा उनीहरूलाई पढ्न र सम्झिन सजिलो हुन्छ ।
केही सामान किन्दा उनीहरूलाई कति पैसा दिने, कति फिर्ता आयो, के के सामान किन्दा कति कति खर्च भयो जस्ता कुराहरू जानकारी दिंदा गणितीय ज्ञान जोड, घटाउ बुझ्छन् ।
बालबालिकाको मनोविज्ञान बुझेर उनीहरू के गर्न चाहिरहेका छन् बुझेर गराउन सक्यो भने पढाइ, लेखाइ होस् वा अन्य खेल्ने, खाने कुराहरूमा राम्रोसँग ध्यान दिन्छन् । ‘तिमी जे पनि गर्न सक्छौ’ भनेर सिकायो भने उसको आत्मबल बढ्छ ।
