सेनाले घेरेर मोटरतर्फ लग्दै गरेका बीपीलाई पत्रकार दीर्घामा रहेका सिंहले सोधे “कहाँ लगेको हो तपाईंलाई ?” बीपीले थाहा नभएको बताए । यही प्रश्न सोध्दा सूर्यप्रसाद उपाध्याय भने फुस्फुसाए मात्र । हक्की स्वभावका गणेशमान सिंहले ‘जहाँसुकै लैजाओस्’ भनेर जवाफ दिए।

भोटसँग नेपालले युद्धको तयारी गरिरहँदा जर्नेल बद्रीनरसिंह राणाले प्रधानमन्त्री दाजु जङ्गबहादुर राणालाई चिठी लेखेर चीन र अंग्रेजको वस्तुस्थिति देखाउँदै युद्धका लागि हौस्याएका थिए।

भोटसँगको सीमा क्षेत्रमा अन्न र युद्धसामग्री लैजाने क्रमसँगै सैनिक बस्ने थर्पु (अस्थायी शिविर) बनाउने काम पनि धमाधम भइरहेको थियो।

नभन्दै भारतले आफ्नो नागरिकलाई राजा त्रिभुवनको सर्वाधिकार सम्पन्न सेक्रेटरी बनायो । उनले पाएका अधिकार असाधारण थिए । २००७ सालको समग्र क्रान्तिको विश्लेषण गर्दा जुद्धशमशेरको टिप्पणी दूरदर्शी र देशभक्तिपूर्ण लाग्छ ।

प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुर कुँवर राणाले भोटसँग युद्धको पूर्व तयारी स्वरूप हिउँदभरि रसदको जोहो गरिसक्न र बाटो, पुलपुलेसा मर्मत गर्न विभिन्न ठाउँका अधिकारीहरूलाई अह्राएका थिए।

दशैंको टीकामा अक्षताको प्रयोग गरिनुको कारण विभिन्न धार्मिक मान्यतालाई आधार देखाइए पनि यो मौलिक प्रचलन भएको मानिन्छ।

पूर्वाधार विकास तथा समाजिक र आर्थिक परिवर्तनका कारण दशैंको स्वरुप फेरिंदा यसको मूल्य कम भए जस्तो देखिए पनि मोल भने बढिरहेको छ।

चिनियाँ बादशाहले ‘सिमानाका राजासँग मिलिजुली रहनू’ भनेर सुझाव दिए पनि जङ्गबहादुरले भोटले मनपरी गर्ने गरेको भन्दै मिलेर बस्न नसक्ने व्यहोरा पत्र मार्फत जाहेर गरेका थिए।

लडाइँमा सहयोग गर्न तराईका जनतालाई आह्वानपछि प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाले पहाडी भेकमा आदेशपत्र नै जारी गरेर फौजका लागि सोलुखुम्बुको गोदाममा अन्न पुर्‍याउन उर्दी दिएका थिए।

सत्तारुढ नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) ले १४ महीनाको रस्साकस्सी, छलफल र बहसपछि आफ्नो राजनीतिक दस्तावेज प्रकाशन गरेको छ । नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) बीच एकता घोषणा हुँदा तय भएका सैद्धान्तिक विषयको व्याख्यामा एकरूपता कायम गर्दै राजनीतिक प्रतिवेदन सार्वजनिक गरिए पनि वैचारिक कार्यदिशाबारे सबै कुरा मिलिसकेको भने होइन । दस्तावेज छापिएसँगै यसले बहसको ढोका खोलेको छ ।

केरुङ सीमा नाकामा रसदपानी राख्न ठूला गोदामघर बनाएर अन्न किन्ने तर्खर हुँदैथियो । त्यहाँ खटिएका जमदारले अन्नको भाउ चिठी मार्फत जर्नेललाई पठाएर खरिदको आदेश पर्खेका थिए । 

जर्नेल कृष्णबहादुर कुँवर राणाको निर्देश अनुसार केरुङमा रहेका जमदार अ‍ैमानसिंह खत्रीले युद्धका लागि नून र अनाजको व्यवस्थापन गरिरहेका थिए।

ठूलो होटल बनाउँदा खनिएको जगको पानी फाल्न दमकल मगाइएको त्यो युगबाट जताततै होटल र होमस्टे फैलिएको यो युगसम्म आइपुग्दाको परिवर्तन देखेर छक्क लाग्छ।

युद्धका लागि केरुङतर्फ आवश्यक व्यवस्थापन गर्न प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाले त्यहाँका जमदारलाई अह्राएका थिए।

टीकापुर घटनाको मुद्दामा जिल्ला अदालत कैलालीले बुधबार गरेको फैसलाको पूर्णपाठ सार्वजनिक भएको छ । 

श्री ३ जंगबहादुर राणाले सुदूरपश्चिमको डोटी गौंडामा खटिएका कर्णेल कृष्णध्वज कुँवरलाई पत्र लेखेर भोटमा आक्रमण गर्न सबै व्यवस्था मिलाउन अह्राएका थिए।

चीनमा विद्रोह भएको बेला शान्ति स्थापना गर्न फौज पठाउने भन्दै श्री ३ जंगबहादुर राणाले भोटमाथि हमला गर्ने रणनीति बुनेका थिए।

वीरशमशेरले वि. सं. १९५३ मा ब्रिटिश सरकारसँग नून किन्ने सम्झौता गरेपछि भोट सीमा क्षेत्रका बजारबाट नून ल्याउने चलन हटेर भारतका सीमा बजारबाट ल्याउन थालियो।

राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्यमा सुर्खेतबाट भएको प्रतिनिधित्वबारे प्रश्न गर्दा वीरेन्द्र झोक्किए, “के उसो भए राउटेलाई लैजाने ?”