छाउनीस्थित पुरातत्व विभागको राष्ट्रिय संग्रहालय (न्याशनल म्युजियम) को केही जग्गा सट्टापट्टा गरी महाँकालस्थानको भवनमा राष्ट्रिय संग्रहालयको केही महत्वपूर्ण अंश स्थानान्तरण होस् ।
‍‍‍...
हामीलाई ‘इतिहासविहीन’ मुलुकमा परिणत गर्न कतिपयको चेष्टा पनि होला र इतिहासको बेग्लाबेग्लै व्याख्या पनि हुन सक्ला, तर समयचक्रको शून्यतामा कुनै समाज टिक्न सक्दैन ।

- कनकमणि दीक्षित

यी तीन आइकन चित्रले नेपाल नियालिरहेछन्, जति हामी यिनलाई हेरिरहेछौं ।

आजकाल भाडाका गाडीमा मुख्यतः तीन ‘आइकन’ देख्न पाइन्छ । एउटा गणेश भगवानको स्टाइलाइज् प्रस्तुति, अर्को त्यसै गरी प्रस्तुत गोरखाली सिपाहीको शिर र अर्को क्रान्तिकारी नेता चे गेभाराको आइकन । दिनानुदिन सडक–राजमार्गमा कुदिरहने माइक्रो र अन्य सवारी साधनमा यत्रतत्र देखिने मुख्यतः तीन आइकन कसरी यहाँ आइपुगे, के हो यिनको उत्पत्ति ? यत्ति जान्न पाए आफ्नै ‘सांस्कृतिक उत्थान’ हुन्छ भन्ने लागेर थोरै अध्ययन गरें ।

कनकमणि दीक्षित
पर्यटक आकर्षणको सन्दर्भमा कहाँ छौं त हामी ? एउटा मापक हो, अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बिकाउ ट्राभल र टुरिजम् सम्बन्धी चिल्ला पत्रिकाहरू ।

हामीसँग इतिहास, भूगर्भ र प्रकृतिले दिएका वरदान प्रशस्त छन्, पर्यटन उद्योगलाई सफल बनाउन । तर पनि ‘हाई एण्ड टुरिजम्’ को अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा देखिएन नेपाल ।

जीवनको सही अर्थ बुझेकैले हुनुपर्छ, डा. उपेन्द्र देवकोटा काम गर्न पनि नेपालै आए, ठूलो रोगले च्याप्दा पनि नेपालै फर्किए ।

-कनकमणि दीक्षित
नयाँदिल्ली शहर पुग्न आधा बाटो कटिसकेर धौलाकुवाँ नजिक आइपुग्दा पो झल्यास्स भएँ, ज्यानको सामान त प्लेनमै छुटेछ ! खङ्ग्रङ्ग भएँ, हवाईजहाजबाटै खसे झैं । एउटा कलाकारको वर्षौंको परिश्रमलाई यसरी बिर्सिएर हिंडेको ! अक्षम्य ! हरायो भने ? ! मुटु ढुक्–ढुक् गर्‍यो । ट्याक्सीलाई फर्कन लगाएँ । 

बेनीमा भएको आक्रमण देखेको उक्त ‘बेनीको खम्बा’ २०६७ सालसम्म आफ्नै ठाउँमा खडा थियो, तर यसलाई संरक्षण नगर्ने हो भने नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले यसलाई हटाएर अर्को नयाँ खम्बा गाड्ने र खम्बाको कवाडीको बास हुने निश्चित थियो ।

-कनकमणि दीक्षित
भारतबाट नेपाल उक्लेकी रानी जगदम्बाको ललितपुरमा यत्तिका मूर्ति कसरी ठड्याइन पुगे ?

चुमिक सेन्को र जलियाँवाला बाग घटनाबारे नेपाली इतिहास बेखबर हुनुहुँदैन ।

-कनकमणि दीक्षित
चोरिएर विदेश पुगेका मूर्तिहरुलाई आफ्नै थातथलोमा फर्काउन के के गर्नुपर्ला ?

गत ७० वर्षमा नेपालबाट हजारौं मूर्ति चोरी भएर विदेशिए । तीमध्ये केही दर्जन मात्र फिर्ता आएका छन् र तिनलाई आफ्नो पुरानो थलोमा नभई पुरातत्व विभागअन्तर्गतका म्युजियममा सुरक्षित राखिएका छन् ।

नेपाल धेरै कारणले गजब छ । गजब हुनुको एउटा कारण हो, यो एकदमै ‘फोटोजेनिक’ छ ।

- कनकमणि दीक्षित 

उपत्यकावासीको संस्कृति र इतिहास बेगरको सोचको उपज हो टेकू दोभानको यो दुरवस्था।

- कनकमणि दीक्षित

-कनकमणि दीक्षित
खतरनाक लोकरिझ्याइँको प्रभाव विरुद्ध लेख्नु तुलनात्मक रुपमा सजिलो हुन्छ, किनकि प्रतिक्रियामा भौतिक हमलाको खतरा अलि कम हुन्छ । तर, ‘मब् फ्युरी’ विरुद्ध तत्कालै निर्णय लिई आक्रमणकारीहरुकै सामु पीडितको बचाउमा अघि सर्ने साहस अतुलनीय हुन्छ ।

यस्ता ‘इन्स्टिङ्कटिभ् साहस’ देखाउने व्यक्तिहरू ‘मैले यस्तो गरें, उस्तो गरें’ भन्दै बढाइचढाइ गर्दै हिंड्ने खालका हुँदैनन् । तत्क्षणको माग अनुसार जे गर्नु थियो त्यो गरिसकेपछि स्वभावतः पर्दा पछाडि जान्छन् । साहसको क्षणलाई भजाउने कोशिश गर्दैनन् ।